Điều này tạo khung pháp lý để tổ chức mô hình chính quyền địa phương từ 3 cấp còn 2 cấp, chính thức bỏ đơn vị hành chính cấp huyện.

Như vậy, cùng với nghị quyết của Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025 được Quốc hội thông qua trước đó (ngày 12-6) và 34 nghị quyết sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã các tỉnh, bộ khung pháp lý để tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã đầy đủ.

Đây là những quyết sách lịch sử hướng đến mục tiêu tinh gọn tổ chức bộ máy, tăng cường hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động, tổ chức chính quyền gần dân, sát dân để giải quyết kịp thời, đầy đủ các quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân.

Vận hành mô hình 2 cấp, nâng cao quản trị quốc gia

Nghị quyết có hiệu lực thi hành từ ngày được thông qua. Cùng ngày, Văn phòng Chủ tịch nước đã tổ chức họp báo công bố lệnh của Chủ tịch nước về nghị quyết.

Đáng chú ý nghị quyết đã sửa đổi điều 110 thành các đơn vị hành chính của Việt Nam được tổ chức thành 2 cấp - gồm tỉnh, TP trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, TP trực thuộc trung ương do luật định. Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập.

Cấp chính quyền địa phương gồm có HĐND và UBND được tổ chức ở đơn vị hành chính phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo do Quốc hội quy định. Riêng chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định khi thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đó.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng Quản Minh Cường cho rằng việc thông qua Hiến pháp và Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp không chỉ là một sự kiện trọng đại mang tính lịch sử, mà còn là cuộc cách mạng bộ máy nhà nước, giúp nâng cao hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả quản trị quốc gia.

Đặt trong bối cảnh việc vận hành chính quyền 3 cấp - xã, huyện, tỉnh/TP trực thuộc trung ương - đã bộc lộ nhiều điểm nghẽn, điểm yếu trong quản trị quốc gia, việc sắp xếp lại đơn vị hành chính và vận hành bộ máy chính quyền 2 cấp càng có ý nghĩa lớn để nâng cao quản trị quốc gia.

"Quyết sách lịch sử" này, theo Bí thư Cường, là phù hợp với xu thế phát triển của thế giới, cũng như xu hướng phát triển của chính quốc gia chúng ta với các yếu tố mang tính hội tụ. Đó là giao thông thuận tiện, công nghệ thông tin phát triển, trình độ quản trị của đội ngũ cán bộ đảng viên được nâng cao, điều kiện cơ sở vật chất được tăng cường...

"Với 100% đại biểu có mặt đồng tình ủng hộ, đại diện cho nhân dân, ý chí nguyện vọng của người dân càng đặt ra yêu cầu làm sao để chính quyền 2 cấp vận hành hiệu quả, đặc biệt trong sắp xếp tổ chức lại bộ máy, tổ chức chính quyền của cấp xã mới nhằm nâng cao chất lượng phục vụ người dân, khi đây là cấp gần dân nhất, nhưng giờ là cấp huyện nhỏ nhưng phải vận hành đầy đủ bộ máy từ khai sinh, khai tử, cấp sổ đỏ", ông Cường nói.

Phải trao được quyền thực chất cho địa phương

Là đại biểu đại diện cho TP trực thuộc trung ương có quy mô GDP lớn nhất cả nước là TP.HCM, đại biểu Trần Hoàng Ngân (TP.HCM) cho rằng cần thực hiện mục tiêu đảm bảo hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Do đó sau khi nghị quyết sửa đổi Hiến pháp và luật được thông qua, ông Ngân cho rằng điều quan trọng nhất là phải trao được quyền thực chất cho các địa phương, các cấp chính quyền để hiện thực hóa mục tiêu "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm".

Để làm được, cần phải tạo điều kiện cho chính quyền địa phương có nguồn lực nhất định để thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp - gồm nguồn lực tài chính, kết nối hạ tầng số, hạ tầng giao thông. Cùng đó, địa phương phải được tự chủ quyết định vận hành bộ máy, vận hành nhân sự.

Ví dụ, ông Ngân cho rằng nếu "khoán" cho TP.HCM 20.000 biên chế, địa phương sẽ tự quyết chỉ tiêu biên chế phường xã, điều chuyển nhân sự thời gian ngắn.

Đặc biệt khi các trung tâm dịch vụ hành chính công đi vào vận hành, người dân có thể làm dịch vụ hành chính công không phụ thuộc địa giới hành chính, nên địa phương phải được tăng nhân lực với trung tâm có nhiều người dân đến. Việc tự chủ về bộ máy, tự chủ biên chế, điều chuyển nhân lực với cơ chế linh hoạt sẽ giúp bộ máy vận hành hiệu quả.

Gắn với đó cần tăng cường chức năng giám sát của HĐND, các đại biểu Quốc hội và MTTQ Việt Nam.

Tạo hành lang pháp lý cho mô hình phát triển mới

Trong khi đó, đại biểu Bùi Hoài Sơn (Hà Nội) nhìn nhận việc Quốc hội thống nhất tuyệt đối thông qua sửa đổi Hiến pháp là một bước đi có ý nghĩa chiến lược, mang tính nền tảng nhằm kiến tạo một thể chế hiện đại, hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu tinh gọn bộ máy và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới.

Theo ông Sơn, muốn đổi mới tư duy quản trị quốc gia, cải cách hành chính một cách căn cơ, thực chất thì không thể chỉ sửa đổi ở các văn bản pháp luật thông thường mà phải bắt đầu từ việc cập nhật, hoàn thiện Hiến pháp.

Việc sửa đổi này sẽ tạo tiền đề để rà soát, tái cấu trúc chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của từng cơ quan trong hệ thống chính trị một cách đồng bộ, từ đó loại bỏ những điểm chồng chéo, phân tán, kém hiệu quả đang tồn tại.

Đây chính là tiền đề để tinh giản biên chế, giảm gánh nặng ngân sách, nâng cao hiệu quả phục vụ nhân dân và doanh nghiệp - điều mà cử tri cả nước luôn kỳ vọng.

"Đặc biệt trong bối cảnh Đảng và Nhà nước đang đẩy mạnh sắp xếp đơn vị hành chính, tổ chức lại bộ máy, việc sửa Hiến pháp sẽ mở đường cho việc xác lập những mô hình tổ chức bộ máy mới phù hợp với điều kiện thực tiễn của các địa phương sau sáp nhập.

Nếu Hiến pháp không cập nhật theo hướng đó, rất có thể chúng ta sẽ rơi vào tình trạng hình thức thay đổi mà nội dung không đổi, bộ máy vẫn cồng kềnh, thiếu tính thích ứng và kém hiệu quả", ông Sơn phân tích.

Đại biểu Sơn cho rằng bên cạnh việc tinh gọn tổ chức, việc thông qua sửa đổi Hiến pháp còn mang ý nghĩa tạo hành lang pháp lý cho một mô hình phát triển mới - mô hình trong đó Nhà nước không chỉ điều hành mà còn kiến tạo, hỗ trợ, thúc đẩy sáng tạo, phát triển kinh tế tri thức, chuyển đổi số và tăng trưởng xanh.

Thể chế mới sẽ mở rộng không gian phát triển cho khu vực tư nhân, thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, giải phóng tiềm năng và nguồn lực của toàn xã hội. Đây là yêu cầu cấp thiết nếu chúng ta muốn thực hiện khát vọng phát triển đất nước đến năm 2045 thành quốc gia phát triển, thu nhập cao.

Tiếp tục sửa đổi hệ thống văn bản pháp luật liên quan

Đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Bình Thuận) cho rằng việc sửa đổi Hiến pháp tuy chỉ điều chỉnh 5 trên tổng số 120 điều nhưng mang tính căn cơ, lịch sử sâu sắc, tập trung giải quyết các vấn đề quan trọng và gắn liền với cuộc cách mạng, tinh gọn tổ chức bộ máy, nâng cao vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, cùng một số nội dung then chốt khác.

Trong đó việc sửa Hiến pháp tạo ra các quy định mang tính hiến định, mở đường về mặt pháp luật, tạo cơ sở pháp lý và nền tảng tư pháp cho việc triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Theo ông Thông, việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp góp phần mở rộng không gian phát triển của các địa phương, sắp xếp tinh gọn bộ máy hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đưa chính quyền, MTTQ và các đoàn thể gần dân hơn, giải quyết tốt các công việc của người dân và doanh nghiệp.

Trong thời gian qua, Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 đã rất tích cực trong việc chuẩn bị dự thảo nghị quyết sửa đổi và đạt sự đồng thuận cao của các tầng lớp nhân dân.

"Với việc thông qua Hiến pháp sửa đổi này, tôi kỳ vọng sẽ kịp thời tháo gỡ những điểm nghẽn pháp lý trong cải cách tổ chức bộ máy. Sau khi sửa đổi Hiến pháp sẽ tiếp tục sửa đổi toàn diện hệ thống văn bản pháp luật liên quan, đảm bảo tính thống nhất, tránh chồng chéo, từ đó nâng cao hiệu lực pháp luật.

Khi hệ thống pháp luật có hiệu lực cao, việc tuân thủ cũng dễ dàng hơn và công tác kiểm soát của Nhà nước sẽ đảm bảo hiệu quả hơn, tạo điều kiện cho doanh nghiệp và người dân phát triển", ông Thông nêu ý kiến.

Đảm bảo thông suốt, không làm gián đoạn công việc

Giải trình trước khi Quốc hội thông qua luật này, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết việc chuyển đổi từ mô hình chính quyền địa phương 3 cấp sang 2 cấp là một bước cải cách quan trọng và có tính chất lịch sử.

Luật đã quy định đầy đủ, bao quát và có tính đến các vấn đề có thể phát sinh trong thực tiễn - từ việc tổ chức bộ máy, nhân sự cho đến quy trình xử lý hành chính và cơ chế hoạt động để đảm bảo sự liên tục, thông suốt và ổn định trong quá trình chuyển đổi.

Dự luật cũng đã chỉnh lý, bổ sung các quy định chuyển tiếp đối với các phường thuộc TP Hà Nội, TP.HCM và TP Đà Nẵng thực hiện mô hình chính quyền đô thị (hiện nay chỉ tổ chức UBND, không tổ chức HĐND) sang mô hình tổ chức cấp chính quyền địa phương (có đầy đủ HĐND và UBND) được vận hành thông suốt, hiệu quả kể từ ngày 1-7.

Cùng với đó, quy định chuyển tiếp trong việc bàn giao công việc, giải quyết hồ sơ, thủ tục hành chính từ chính quyền địa phương cấp huyện sau khi kết thúc hoạt động bảo đảm không làm gián đoạn công việc, không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của xã hội, người dân, doanh nghiệp.

Đặc biệt để kịp thời xử lý những tình huống phát sinh, đột xuất chưa có trong quy định của pháp luật, dự luật đã thiết lập cơ chế linh hoạt, chủ động theo hướng cho phép Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng, bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ, HĐND, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm xem xét, ban hành văn bản hoặc ủy quyền ban hành văn bản để giải quyết các vấn đề phát sinh khi tổ chức chính quyền địa phương cấp tỉnh và cấp xã theo quy định tại luật này.

Ông Nguyễn Trọng Nghĩa: Kiện toàn bộ máy và đội ngũ làm công tác dân tộc tôn giáo khi sắp xếp bộ máy

Làm việc với TP.HCM, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa yêu cầu tiếp tục quan tâm kiện toàn tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ làm công tác dân tộc, tôn giáo khi thực hiện chính quyền địa phương hai cấp.