Mạng xã hội (MXH) mang đến quyền lực chưa từng có cho từng cá nhân liên quan đến chuyện phát ngôn, lan truyền thông tin, quảng cáo sai lệch có thể ảnh hưởng tới hàng triệu người.

MXH có sức mạnh thổi phồng thông tin vượt xa bất kỳ phương tiện truyền thống nào. Một bức ảnh, một câu nói hay một đoạn video có thể biến một người bình thường thành "người hùng" hay "tội đồ" chỉ trong vài giờ. 

Chính bởi sự ngộ nhận, nặng cảm tính và thiếu kiểm chứng của môi trường mạng, một cá nhân có thể bị thần thánh hóa hoặc bôi nhọ không tiếc lời chỉ dựa vào cảm xúc đám đông, bất cần sự thật. Ở đây, lý trí và công lý không theo kịp tốc độ lan truyền của những lời phán xét.

Trong môi trường ấy, người trong cuộc rất dễ rơi vào trạng thái hoang tưởng. Đó có thể là ảo tưởng về vị trí, tầm ảnh hưởng của mình. Khi được tung hô bởi lượt thích và chia sẻ, có người ngộ nhận rằng họ đang sở hữu chân lý. Nhưng chính những người đó khi bị chỉ trích, "bóc phốt" họ lại hoảng loạn, khủng hoảng tâm lý.

Ở chiều tiêu cực, MXH còn góp phần sản sinh và nuôi dưỡng văn hóa cực đoan. Tâm lý bầy đàn, xu hướng "tẩy chay" khiến một con người có thể bị đẩy từ đỉnh cao xuống vực thẳm trong nháy mắt. 

Một trong những ví dụ nổi tiếng là Justine Sacco - một phụ nữ Mỹ - bị hủy hoại sự nghiệp chỉ vì một dòng trên mạng đã bị công chúng hiểu theo hướng phân biệt chủng tộc. Trên chuyến bay tới châu Phi, khi chưa kịp hạ cánh, cô đã bị cả thế giới "ném đá" và mất việc chỉ trong vài giờ đồng hồ.

Sự nguy hiểm không chỉ nằm ở khả năng phá hủy hình ảnh cá nhân mà còn ở chỗ MXH khiến con người sống trong một thực tại méo mó. Nơi con người chỉ nghe điều mình muốn nghe, thấy điều mình muốn thấy, từ đó mất dần khả năng tiếp nhận đa chiều và đối thoại văn minh.

Tại Việt Nam, những vụ việc gần đây cho thấy sự thô bạo và thiếu tỉnh táo của một bộ phận cộng đồng mạng. Từ các vụ tẩy chay nghệ sĩ, tung tin giả về nhân vật nổi tiếng, cho đến việc lan truyền hình ảnh cá nhân người vô tội, kể cả hình ảnh bạo lực trong trường học. 

MXH nhiều khi không còn là nơi chia sẻ thông tin mà là nơi thi hành "bản án cảm xúc". Người tung tin thì vô trách nhiệm, người chia sẻ thì vô thức, và người bị hại thì nhiều khi chẳng có cơ hội để thanh minh.

MXH còn làm biến dạng cách con người đánh giá giá trị. Sự nổi tiếng đôi khi không dựa trên tri thức, đạo đức hay đóng góp thật sự, mà chỉ dựa trên độ "gây sốc" và khả năng thu hút sự chú ý. Điều đó tạo ra một thế hệ dễ ngộ nhận rằng giá trị cá nhân đồng nghĩa với mức độ hiện diện trên mạng. Khi ấy danh tiếng trở thành hàng hóa, còn nhân cách trở thành công cụ để bị lợi dụng.

Giới trẻ, với tâm lý chưa vững vàng, dễ bị ảnh hưởng sâu sắc từ MXH. Các hiện tượng lệch chuẩn như nói năng phản cảm, chạy theo trào lưu độc hại hay tự tạo sự kiện chấn động để nổi tiếng đã cho thấy MXH không chỉ gây hại ở tầng bề mặt mà còn ăn sâu vào nhận thức và hành vi của thế hệ tương lai.

Người dùng cần hiểu rằng MXH không phản ánh toàn bộ hiện thực, mà chỉ là những mảnh ghép (nhiều khi méo mó) của sự thật. Việc chia sẻ, bình luận hay tung hô ai đó cần được cân nhắc kỹ lưỡng, bởi mỗi hành động đều có thể gây ra ảnh hưởng thực, thậm chí tổn thương không thể cứu vãn cho người khác.

MXH là công cụ có ích khi được sử dụng bởi những con người trưởng thành, vững vàng và tỉnh thức. Nếu không, chính nó sẽ là chiếc gương phản chiếu một xã hội của ảo ảnh, nơi con người dễ dàng tự đánh mất mình vì những ảo ảnh và ảo tưởng. MXH tuy ảo nhưng hậu quả từ nó luôn là thật.

Lạc lối trên mạng xã hội, bạn có bỏ quên chính mình?

Khó có được năng lực, phẩm chất của công dân toàn cầu nếu chỉ đề cao tuyệt đối, đeo đuổi mù quáng nhan sắc vẻ ngoài, hay mê đắm trên mạng xã hội.