Ngày 26-5, ông Hồ Hữu Hành, giám đốc Công ty cổ phần Tu bổ di tích Huế, cho biết bảo vật quốc gia ngai vàng triều Nguyễn vừa bị bẻ gãy được làm bằng gỗ gụ, một loại gỗ quý hiếm, có độ bền cao và chống chịu được với mối mọt, thời tiết.

Vì sao gỗ gụ được chọn để làm ngai vàng?

Gỗ gụ có tên khoa học là Sindora Tonkinensis, là loài thực vật có thân gỗ lớn thuộc họ đậu. Ở nước ta, gỗ gụ thường được gọi với cái tên như: gụ lau, gỗ gõ hương, gỗ gõ dầu, gỗ gụ hương…

Theo ông Hành, dưới triều Nguyễn, các nghệ nhân chủ yếu sử dụng gỗ gụ để chế tác đồ ngự dụng trong hoàng cung. Đây là loại gỗ phổ biến ở rừng nhiệt đới Việt Nam, đặc biệt có nhiều tại khu vực rừng thuộc tỉnh Quảng Trị, Huế…

Gỗ gụ được ưa chuộng nhờ đặc tính dai, bền, dễ chế tác và có khả năng kháng mối mọt. Phần lớn đồ nội thất, vật dụng trong cung đình triều Nguyễn đều được làm từ loại gỗ này.

Sau này, khi nhu cầu chế tác đồ hoàng cung tăng cao, các nghệ nhân bắt đầu sử dụng thêm các loại gỗ quý khác như gỗ trắc, cẩm lai...

Tuy nhiên gỗ trắc rất cứng, khiến việc gia công trở nên khó khăn, đến công đoạn lắp các chi tiết lại với nhau thì hay bị gãy.

"Vì vậy, để đảm bảo tính thẩm mỹ và độ bền, các nghệ nhân xưa thường chọn những loại gỗ vừa có khả năng uốn dẻo, vừa chịu được lực tác động mạnh mà không bị nứt nẻ. Gỗ gụ thường được chọn làm các vật dụng hoàng cung là vì vậy", ông Hành lý giải.

Ông Hành cũng cho biết vào thời điểm trùng tu điện Thái Hòa vào năm 2021, chiếc ngai bảo vật này được đưa về Bảo tàng Cổ vật cung đình Huế để cất giữ và trưng bày.

Khi lập dự án trùng tu ngôi điện, ngai vàng triều Nguyễn cũng được hội đồng khoa học đánh giá xem là đã cần phải tu bổ, sơn son thếp vàng lại hay chưa. Tuy nhiên qua đánh giá, hiện trạng của ngai vàng còn khá nguyên vẹn nên chưa cần phải tu sửa, sơn son thếp vàng lại mà giữ nguyên hiện trạng như vậy.

Vì sao ngai vàng dễ gãy?

Lý giải cho việc chiếc ngai vàng dễ bị bẻ gãy, ông Hành cho rằng phần bệ tỳ tay trên ngai được chế tác khá mảnh mai. Khi vua ngồi lên ngai cũng để tay rất nhẹ nhàng.

Chiếc ngai được chế tác ra chủ yếu mang trên mình nhiệm vụ là biểu trưng quyền lực tối cao cho cả một vương triều chứ không dùng để ngồi nhiều.

Một phần nữa, ông Hành cho rằng chiếc ngai vàng này tồn tại từ thời vua Gia Long lập ra triều Nguyễn cho đến ngày nay. Trải qua bao nhiêu cuộc chiến tranh, biến cố, thời gian, từng được tu sửa dưới thời vua Khải Định, nên việc xuống cấp độ bền là không thể tránh khỏi.

Quan trọng nhất, theo ông Hành việc ông Hồ Văn Phương Tâm dễ dàng bẻ gãy phần bệ tỳ tay của ngai vàng chủ yếu là do kỹ thuật gắn kết các bộ phận chiếc ngai lại với nhau.

Theo ông, để gắn các bộ phận gỗ trên ngai lại, người xưa đã sử dụng sơn ta (một loại nhựa lấy từ cây sơn thường mọc nhiều ở các vùng rừng núi phía Bắc).

Loại nguyên liệu này hoàn toàn tự nhiên, có độ kết dính không tốt bằng các loại keo công nghiệp sau này. Do vậy chỉ cần dùng lực giật ra thì phần gỗ ở bệ tỳ tay của ngai vàng có thể bung ra hết.

"Khi phần bệ tỳ tay bị giật ra, ông Tâm còn dùng phần gỗ này đập mạnh vào các vật bên trong điện Thái Hòa, và làm hung khí để đe dọa bảo vệ nên nó mới bị gãy làm ba khúc", ông Hành nói.

Từ vụ ngai vàng triều Nguyễn bị bẻ gãy: 'Chúng ta có thực sự đang sống cùng di sản?'

Tại sao ngai vàng triều Nguyễn - một biểu tượng quốc gia - lại không được bảo vệ đúng mức? Tại sao nơi lưu giữ ký ức quốc gia vẫn thiếu nhân sự giám sát và quy trình ứng phó?