Việc tổ chức HĐND tại các đơn vị hành chính cấp xã hình thành mới sau sắp xếp dự kiến sẽ được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ 1-7.

Sau khi cấp xã mới đi vào hoạt động, cùng với UBND, HĐND cấp xã sẽ được phân cấp phân quyền, thực hiện nhiều nhiệm vụ, quyền hạn lớn hơn trong quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, về giám sát...

Do vậy, một vấn đề được đặt ra là cần xây dựng cơ quan dân cử xã, phường thế nào để thực sự chuyên nghiệp, hiệu quả.

Nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND cấp xã, phường

Theo quy định của dự Luật Tổ chức chính quyền địa phương đang trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 9, HĐND xã mới có 9 nhóm nhiệm vụ, quyền hạn liên quan tổ chức thi hành Hiến pháp, pháp luật.

Cùng với đó là nhiệm vụ, quyền hạn trong các lĩnh vực tổ chức bộ máy và xây dựng chính quyền; quy hoạch, kế hoạch, tài chính, ngân sách, đầu tư; liên kết, hợp tác giữa các đơn vị hành chính cấp xã; công nghệ, thông tin, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; đất đai, tài nguyên, môi trường, nông, lâm, ngư nghiệp, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, du lịch, xây dựng và giao thông; giáo dục, y tế, văn hóa, xã hội, thể dục, thể thao; quốc phòng, an ninh, dân tộc, tôn giáo.

HĐND xã cũng sẽ có nhiệm vụ, quyền hạn trong giám sát việc tuân theo Hiến pháp, pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của HĐND cấp xã; giám sát hoạt động của thường trực HĐND, các ban của HĐND, UBND cùng cấp và cơ quan khác ở địa phương. Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được phân cấp và các nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật.

Với HĐND phường mới cũng được đề xuất có quyền hạn, nhiệm vụ tương tự HĐND xã nhưng bổ sung việc quyết định biện pháp để thực hiện quy hoạch đô thị, phát triển hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội trên địa bàn theo quy định của pháp luật, bảo đảm phù hợp với định hướng phát triển đô thị và quy hoạch chung của chính quyền địa phương cấp tỉnh.

Quyết định các biện pháp khuyến khích phát triển kinh tế đô thị, thương mại, dịch vụ, tài chính, công nghệ cao, đổi mới sáng tạo phù hợp với đặc điểm của đô thị theo quy định của pháp luật.

Quyết định thành lập, tổ chức lại, giải thể, đặt tên, đổi tên tổ dân phố theo quy định của pháp luật; quyết định cụ thể số lượng người hoạt động không chuyên trách ở tổ dân phố hưởng phụ cấp từ ngân sách nhà nước trên địa bàn theo quy định của chính quyền địa phương cấp tỉnh...

Còn tại báo cáo tiếp thu giải trình, chỉnh lý dự Luật Tổ chức chính quyền địa phương ở phiên họp thứ 46 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết có thể quy định HĐND cấp xã có 2 ban là ban kinh tế - ngân sách và ban văn hóa - xã hội nhằm nâng cao chất lượng thẩm tra, giám sát các vấn đề quan trọng thuộc chức năng của HĐND cấp xã.

Về số lượng đại biểu HĐND cấp xã, dự luật giữ nguyên mức tối thiểu và tối đa như quy định tại luật hiện hành (tùy theo từng địa bàn, tiêu chí sẽ từ 15 - 30 đại biểu).

Ngoài ra theo Bộ trưởng Trà, Chính phủ đã rà soát chỉnh lý các quy định về số lượng đại biểu HĐND cấp xã hoạt động chuyên trách bảo đảm phù hợp, thống nhất với định hướng tại kết luận 153 của Bộ Chính trị về phương hướng bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031.

Còn Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp và Pháp luật Hoàng Thanh Tùng nhất trí với phương án chỉnh lý số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách của HĐND cấp xã mà Chính phủ đưa ra.

Theo đó, dự luật được chỉnh lý theo hướng chủ tịch HĐND cấp xã có thể là đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách; phó chủ tịch HĐND là đại biểu hoạt động chuyên trách; trưởng ban, phó trưởng ban của HĐND cấp xã có thể là đại biểu hoạt động chuyên trách.

Cần nâng tỉ lệ đại biểu chuyên trách

Trao đổi với Tuổi Trẻ, nguyên thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Tiến Dĩnh cho rằng hiện nay Chính phủ dự kiến có 1.248 nhiệm vụ, thẩm quyền được các bộ ngành phân định thẩm quyền cho chính quyền địa phương 2 cấp. Trong đó, cấp xã tiếp nhận 1.060 nhiệm vụ, quyền hạn.

Ông Dĩnh dẫn lại ý kiến của Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà cho hay trong số này sẽ phân cấp 40% khối lượng công việc cho HĐND và 60% cho UBND, chủ tịch UBND. Với khối lượng rất lớn được phân cấp như vậy, yêu cầu nhiệm vụ mới về quyết định các vấn đề quan trọng cũng như giám sát của HĐND xã, phường sẽ rất nặng.

Ông Dĩnh chỉ rõ theo quy định hiện hành, số lượng đại biểu HĐND chuyên trách tại cấp xã rất hạn chế, đa số kiêm nhiệm.

"Khi tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, thực hiện phân cấp phân quyền mạnh mẽ về cấp xã thì chức năng, nhiệm vụ quyết định, cụ thể hóa các chủ trương, chính sách cũng như giám sát của HĐND cấp xã rất lớn. 

Chưa kể quy mô cấp xã mới lớn hơn nên vai trò tự quản, tự quyết các vấn đề ở địa phương của HĐND cấp xã càng rất quan trọng. Do đó, nâng cao vai trò, hoạt động, chất lượng, chuyên nghiệp, hiệu quả của HĐND cấp xã là yêu cầu rất quan trọng", ông Dĩnh nói.

Để nâng cao, điều đầu tiên theo ông Dĩnh là phải nâng cao trình độ, chất lượng của đại biểu HĐND cấp xã để đảm bảo đáp ứng yêu cầu phát triển mới. 

Đồng thời khắc phục tình trạng hoạt động kém hiệu quả, chưa phát huy hết vai trò cơ quan dân cử, đại diện cho nhân dân ở xã, phường trong thời gian trước đây. Kèm theo đó, phải tăng tính tự chủ, năng động, tính minh bạch trong giám sát, quyết định các vấn đề của HĐND.

Ngoài ra, khi xác định đã có tổ chức, bộ máy với chức năng, nhiệm vụ được quy định, cần cơ chế chính sách để tạo điều kiện cho HĐND cấp xã làm việc.

Một yếu tố quan trọng trong đó, ông cho rằng phải nâng số lượng đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách ở cấp xã lên. 

Ông Dĩnh nhấn mạnh nếu không tăng đại biểu hoạt động chuyên trách sẽ rất khó có thể đảm bảo chất lượng của HĐND, nhất là các ban của HĐND cấp xã mới trong việc thẩm tra, giám sát, thực thi các nghị quyết của HĐND trong yêu cầu mới.

"Chỉ có đại biểu chuyên trách mới có điều kiện, đầy đủ thời gian để tập trung cho các nhiệm vụ làm đại biểu HĐND. Còn đại biểu kiêm nhiệm sẽ phải thực hiện các nhiệm vụ công việc khác, thời gian dành cho nhiệm vụ đại biểu không nhiều", ông Dĩnh nêu.

Còn đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An (đại biểu hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội) cũng nhấn mạnh việc nâng số đại biểu HĐND chuyên trách là yêu cầu tất yếu. 

Bởi theo ông An, với khối lượng công việc được phân cấp rất lớn của UBND cấp xã cần có sự giám sát, đồng hành của cơ quan dân cử là HĐND.

Để làm được điều đó phải tăng cường số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách, nhất là 2 trưởng ban của HĐND cấp xã là ban kinh tế - ngân sách và ban văn hóa - xã hội. Ông đề xuất với HĐND cấp xã mới nên có từ 4 - 5 đại biểu chuyên trách sẽ phù hợp, đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ mới.

* Đại biểu Quốc hội Siu Hương (Gia Lai):

Không củng cố năng lực, HĐND cấp xã sẽ hoạt động không hiệu quả

Trong bối cảnh không còn cấp huyện, đồng nghĩa với vai trò giám sát và quyết định các vấn đề quan trọng ở cấp cơ sở càng trở nên quan trọng. Từ đó đòi hỏi năng lực và trách nhiệm cao hơn, sự hiểu biết và phân tích chuyên sâu từ HĐND cấp xã và các ban của HĐND cấp xã.

Nên đại biểu HĐND không chuyên trách với quỹ thời gian eo hẹp phải bảo đảm các công việc chuyên môn khác sẽ gặp khó khăn trong việc nghiên cứu sâu các vấn đề để giám sát hoạt động của UBND và các cơ quan chuyên môn ở cấp xã.

Đặc biệt, các nhiệm vụ ở chính quyền địa phương cấp cơ sở sẽ phát sinh nhiều hơn khi không tổ chức cấp huyện.

Và nếu đại biểu không chuyên trách ở các ban HĐND cấp xã thực hiện nhiệm vụ thẩm tra sẽ không đủ thời gian và năng lực, dẫn đến việc HĐND cấp xã có thể đưa ra những quyết định chưa thực sự tối ưu.

Thêm vào đó, vai trò của HĐND cấp xã càng trở nên quan trọng trong việc bảo đảm tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương cấp cơ sở theo nguyên tắc "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm" để phát huy tính chủ động, sáng tạo, khơi thông mọi nguồn lực cho phát triển.

Do vậy, tôi cho rằng việc củng cố năng lực hoạt động của các ban HĐND cấp xã là yếu tố then chốt để HĐND cấp xã thực hiện hiệu quả các chức năng nhiệm vụ trong giai đoạn mới sắp tới.

* Đại biểu TRẦN ANH TUẤN (TP.HCM):

Nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động

Sau sắp xếp tổ chức bộ máy, bỏ cấp huyện, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp và thực hiện phân cấp phân quyền mạnh mẽ, HĐND cấp xã sẽ là nơi gần dân nhất, nơi phản ánh trực tiếp ý chí nguyện vọng và nhu cầu của người dân. Do đó, cần thiết phải nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của cơ quan dân cử này.

Muốn vậy HĐND cấp xã phải là cơ quan đủ năng lực tiếp nhận mọi thông tin, ghi nhận tâm tư nguyện vọng của người dân và cử tri.

Chính vì vậy, cơ cấu đại biểu có thể tăng tỉ lệ đại biểu HĐND cấp xã hoạt động chuyên trách. Nếu đại biểu kiêm nhiệm sẽ có nhiều hạn chế trong việc tham mưu, giám sát và phản biện các chính sách ở địa phương.

Việc có đại biểu chuyên trách không chỉ nâng cao chất lượng hoạt động giám sát, mà còn giúp HĐND chủ động hơn trong quyết định các vấn đề quan trọng như phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch sử dụng đất, hay đầu tư công tại cơ sở.

* Đại biểu TRẦN HOÀNG NGÂN (TP.HCM):

Cần tăng số lượng phó chủ tịch HĐND

Việc tinh gọn bộ máy nhà nước nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động không thể chỉ dừng lại ở việc cắt giảm đầu mối hay biên chế, mà điều quan trọng hơn là phải đảm bảo chất lượng và năng lực thực thi nhiệm vụ của bộ máy.

Trong đó, vai trò then chốt của HĐND và chính quyền nhân dân cấp xã - nơi trực tiếp tiếp xúc, phục vụ và giải quyết những vấn đề thiết yếu của người dân.

Trong mô hình tổ chức mới, cấp xã được xác định là cấp tổ chức thực hiện chính sách, là cầu nối quan trọng giữa chủ trương của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước với cuộc sống hằng ngày của người dân.

Các nhiệm vụ như cung cấp dịch vụ công cơ bản, giải quyết khiếu nại, xử lý các vấn đề dân sinh, đảm bảo an sinh xã hội... đều do chính quyền cấp xã đảm nhiệm.

Vì vậy, nếu bộ máy ở cấp này không đủ năng lực, không có đội ngũ cán bộ chuyên trách mạnh thì sẽ rất khó để đảm bảo hiệu quả quản lý và phục vụ.

Từ thực tiễn quản lý tại TP.HCM và những địa phương đông dân, cần xem xét điều chỉnh cơ cấu tổ chức HĐND cấp xã, trong đó cần tăng số lượng phó chủ tịch HĐND và tăng cường đại biểu chuyên trách.

Điều này sẽ giúp HĐND cấp xã hoạt động chuyên sâu, bám sát thực tiễn, thực hiện tốt vai trò giám sát, phản biện và đồng hành với chính quyền trong việc tổ chức thực hiện chính sách tại địa phương.

Chính thức: Ủy ban Thường vụ Quốc hội 'chốt' cả nước còn 3.321 xã phường, đặc khu

Với 100% thành viên có mặt, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua phương án sáp nhập cấp xã trên cả nước, theo đó giảm từ 10.035 xuống còn 3.321 đơn vị cấp xã.