Bà Trương Mỹ Lan bị tuyên án tử hình về tội tham ô - Ảnh: HỮU HẠNH
Các bị án đã bị tòa tuyên tử hình và các vụ án tham nhũng đang được xét xử sẽ được giải quyết như thế nào?
Những tội nào được bỏ án tử hình?
Theo luật sư Lê Văn Hoan (Đoàn luật sư TP.HCM), Quốc hội đã thông qua luật sửa đổi bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự, theo đó bỏ hình phạt tử hình đối với tám tội danh gồm: tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (điều 109); tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (điều 114); tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (điều 194); tội vận chuyển trái phép chất ma túy (điều 250); tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (điều 421); tội gián điệp (điều 110); tội tham ô tài sản (điều 353) và tội nhận hối lộ (điều 354). Như vậy đối với tám tội danh này mức án cao nhất là chung thân.
Bên cạnh đó, luật cũng quy định điều khoản chuyển tiếp. Theo đó, hình phạt tử hình đã tuyên trước ngày 1-7-2025 đối với người phạm tám tội danh nêu trên của Bộ luật Hình sự mà chưa thi hành án thì không thi hành và chánh án TAND tối cao quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân.
Quốc hội giao TAND tối cao chủ trì, phối hợp với Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện KSND tối cao và các cơ quan có liên quan tổ chức việc rà soát người bị kết án tử hình thuộc diện được chuyển từ hình phạt tử hình thành tù chung thân để thực hiện theo quy định.
Như vậy những bị án mà bị tuyên tử hình đối với tám tội danh trên mà chưa thi hành án thì nay được áp dụng theo hướng có lợi theo luật mới, tức được chuyển sang chung thân. Khi luật được Quốc hội thông qua thì tất cả các cơ quan liên quan trong đó có tư pháp, hành pháp phải chấp hành. Đối với những vụ án đang xét xử có thể cũng được áp dụng nguyên tắc có lợi này cho bị cáo.
Trương Mỹ Lan sẽ được giảm từ tử hình xuống chung thân?
Theo luật sư Nguyễn Ngô Quang Nhật (Đoàn luật sư TP.HCM), việc Quốc hội vừa thông qua quy định bỏ hình phạt tử hình đối với tám tội danh, trong đó có tội tham ô tài sản và tội nhận hối lộ, là một quyết sách mang tính bước ngoặt, không chỉ về mặt lập pháp mà còn thể hiện tư tưởng pháp lý hiện đại, nhân đạo và tiến bộ.
Đây là bước đi đúng hướng trong tiến trình cải cách tư pháp toàn diện, đồng thời phù hợp với yêu cầu thực tiễn xét xử các vụ án về kinh tế - chức vụ có quy mô lớn, tính chất phức tạp như vụ án Trương Mỹ Lan hay vụ án xảy ra tại Tập đoàn Phúc Sơn và nhiều địa phương liên quan đang được đưa ra xét xử.
Theo điều 7 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định hiệu lực của Bộ luật Hình sự về thời gian có nêu rõ: Điều luật quy định một hình phạt nhẹ hơn, một tình tiết giảm nhẹ mới hoặc giảm hình phạt... và quy định khác có lợi cho người phạm tội thì được áp dụng đối với hành vi phạm tội đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành.
Đây là nguyên tắc pháp lý có tính nhân đạo, phổ biến trong các quốc gia xây dựng nền nhà nước pháp quyền hiện đại, nhằm đảm bảo sự công bằng, khách quan và khả năng hoàn lương của người phạm tội.
Song song đó, theo quy định chuyển tiếp trong nghị quyết kỳ họp Quốc hội, từ ngày 1-7-2025, các bản án tử hình đã tuyên đối với tám tội danh nêu trên nhưng chưa được thi hành sẽ do chánh án TAND tối cao quyết định chuyển sang hình phạt tù chung thân. Quốc hội cũng giao các cơ quan tố tụng và thi hành án rà soát danh sách người bị kết án để thực hiện đúng quy định này.
Đánh giá đối với vụ bà Trương Mỹ Lan, bà Lan đã bị tòa tuyên án tử hình về tội tham ô tài sản - một trong những tội danh được bãi bỏ hình phạt tử hình theo quy định mới. Như vậy nếu đến ngày 1-7-2025, bản án tử hình này chưa được thi hành thì bà Trương Mỹ Lan sẽ thuộc diện được chuyển hình phạt sang tù chung thân theo nguyên tắc pháp luật hình sự có lợi.
Đây không phải là sự "khoan nhượng", mà là hệ quả pháp lý tất yếu, phản ánh tính nghiêm minh nhưng nhân văn trong chính sách hình sự Việt Nam. Bên cạnh đó quyết định này cũng có thể tạo điều kiện để người phạm tội có cơ hội sửa chữa, cải tạo, đồng thời tập trung thu hồi tài sản thất thoát cho Nhà nước.
Tương tự, trong vụ án đang xét xử liên quan đến Tập đoàn Phúc Sơn, nhiều bị cáo là cựu quan chức địa phương bị truy tố về tội nhận hối lộ - tội danh cũng vừa được bãi bỏ hình phạt tử hình. Trong trường hợp việc xét xử các bị cáo diễn ra sau ngày 1-7-2025 hoặc bản án được tuyên trước nhưng chưa có hiệu lực thì hình phạt cao nhất đối với tội này chỉ còn là tù chung thân.
Thậm chí nếu bị cáo chủ động khắc phục hậu quả, thành khẩn khai báo thì hình phạt có thể được cân nhắc theo hướng giảm nhẹ, phù hợp với tinh thần cải cách tư pháp theo hướng "ưu tiên các biện pháp dân sự, kinh tế, hành chính trước" như nêu trong nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4-5-2025 của Bộ Chính trị.
Bỏ án tử hình không đồng nghĩa với giảm tính nghiêm minh của pháp luật
Theo luật sư Nguyễn Ngô Quang Nhật, việc bỏ án tử hình đối với các tội danh kinh tế - chức vụ không đồng nghĩa với việc giảm nhẹ tính nghiêm minh của pháp luật, mà là sự chuyển hướng chiến lược từ trừng phạt đơn thuần sang tăng cường hiệu quả khắc phục hậu quả, thu hồi tài sản, bảo vệ lợi ích của Nhà nước và xã hội.
Đây là sự điều chỉnh phù hợp với quan điểm của Đảng trong nghị quyết 68-NQ/TW: "Sửa đổi các quy định về pháp luật hình sự, dân sự, tố tụng hình sự, tố tụng dân sự để đảm bảo nguyên tắc khi xử lý các sai phạm, vụ việc về dân sự - kinh tế, ưu tiên các biện pháp dân sự, kinh tế, hành chính trước, cho phép doanh nghiệp, doanh nhân chủ động khắc phục sai phạm, thiệt hại".
Trong một xã hội pháp quyền, việc áp dụng luật mới có lợi cho người phạm tội không phải là biểu hiện của sự yếu mềm mà là biểu hiện của một nền tư pháp văn minh - hiện đại, nơi công lý được thực thi không chỉ bằng sự nghiêm khắc mà còn bằng lòng nhân đạo và cơ hội hoàn lương.
BÌNH LUẬN HAY