Theo nghị định 104 năm 2025 hướng dẫn Luật Công chứng, đến năm 2028 tất cả tổ chức hành nghề công chứng đều chuyển thành tư nhân, không còn tổ chức nào của cơ quan nhà nước. Như vậy, công chứng sẽ là dịch vụ công đầu tiên được xã hội hóa hoàn toàn sau một thời gian dài hoạt động kiểu nửa tư nhân nửa Nhà nước.

Người dân, đơn vị làm dịch vụ và Nhà nước đều được lợi

Trước thời điểm tư nhân được thành lập tổ chức hành nghề công chứng (Luật Công chứng năm 2007 có hiệu lực ngày 1-7-2007), TP.HCM có 7 phòng công chứng trực thuộc Sở Tư pháp.

Số lượng vụ việc công chứng và chứng thực toàn TP quá lớn nên 7 phòng phụ trách các công việc này theo địa giới hành chính và luôn trong tình trạng quá tải, người dân đến làm dịch vụ phải đi khá xa và chờ hàng giờ mới được công chứng và chứng thực giấy tờ. Có nhiều phản ánh về thái độ của nhân viên phòng công chứng chưa được vui vẻ, thân thiện với người dân...

Khi Luật Công chứng có hiệu lực, các tổ chức hành nghề công chứng tư nhân ra đời, xóa bỏ quy định về địa giới hành chính cho các phòng công chứng nhà nước, người dân có nhiều lựa chọn nơi thực hiện công chứng hơn "một cửa" trước đây. Dịch vụ chứng thực bản sao cũng được đưa về UBND các xã, phường chia lửa.

Lượng người dân chờ đợi tại các phòng công chứng nhà nước ít dần và tạo nên sự cạnh tranh giữa các tổ chức hành nghề công chứng về thời gian và thái độ phục vụ. Qua gần 20 năm xã hội hóa, các tổ chức hành nghề công chứng cả tư nhân và Nhà nước hiện nay đã trở thành đơn vị cung cấp dịch vụ: chuyên nghiệp, cạnh tranh và tận tình.

Nay nghị định 104 đặt lộ trình đến hết năm 2028, các phòng công chứng nhà nước phải chuyển sang tư nhân hoặc giải thể, hoàn tất quá trình 20 năm xã hội hóa dịch vụ công chứng, chứng thực.

Những năm qua đã có một số dịch vụ công được xã hội hóa như đăng kiểm, đào tạo lái xe... Cũng như công chứng, lực lượng tư nhân tham gia cung cấp các dịch vụ công đôi khi có "chuyện này chuyện kia" trong quá trình cung cấp dịch vụ. Tuy nhiên đa số dịch vụ hoạt động ngày càng chuyên nghiệp, độc lập, người dân không còn phải chờ đợi.

Một số dịch vụ, người dân được quyền chọn nơi giao dịch nhanh gọn, tạo thuận lợi cho người dân và đem lại lợi nhuận cho hoạt kinh doanh của đơn vị cung cấp dịch vụ. Các dịch vụ này đã chia sẻ cho Nhà nước một khối lượng công việc đáng kể, giúp tinh giản biên chế, thu gọn bộ máy cồng kềnh.

Khi nào xã hội hóa đăng ký nhà, đất?

Từ dịch vụ công chứng, người dân và doanh nghiệp rất mong nhiều dịch vụ hành chính công được xã hội hóa, tạo môi trường cạnh tranh để nâng chất lượng dịch vụ và người dân có nhiều lựa chọn. Trong đó có thể tính tới dịch vụ đăng ký nhà, đất.

Hiện nay, các văn phòng đăng ký đất đai là đơn vị sự nghiệp trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường, chi nhánh văn phòng ở địa phương nào thì đăng ký nhà, đất trên địa bàn đó. Giống như công chứng gần 20 năm trước: người dân chỉ có "một cửa" cung cấp dịch vụ: từ thủ tục đăng ký nhà, đất đơn giản nhất là sang tên không có biến động đến thủ tục phức tạp nhất là làm giấy tờ nhà, đất lần đầu.

Tình trạng hồ sơ làm thủ tục đăng ký nhà, đất bị trả lại nhiều lần, hướng dẫn không rõ ràng, bị yêu cầu nhiều loại giấy tờ không có trong văn bản và tình trạng trễ hẹn... đã giảm hơn so với trước đây nhưng vẫn còn nhiều.

Quy định yêu cầu doanh nghiệp phải làm giấy hồng cho khách hàng chậm nhất sau 55 ngày bàn giao nhà, có chế tài đối với doanh nghiệp làm chậm, vi phạm quy định. Nhưng việc làm thủ tục đất đai cho người dân chậm, xử lý thủ tục không đúng hẹn... của văn phòng đăng ký nhà, đất thì ít khi bị chế tài.

Lâu nay rất nhiều ý kiến mong mỏi cơ quan thẩm quyền bỏ "địa giới hành chính" trong thủ tục đăng ký nhà, đất, tạo sự cạnh tranh (dù chỉ trong nội bộ các đơn vị hành chính sự nghiệp lẫn nhau) và thuận tiện cho người dân. Nhưng nhiều tỉnh thành vẫn cho rằng chưa đủ dữ liệu để xóa địa giới hành chính trong đăng ký nhà, đất.

Dịch vụ công chứng cũng từng giữ địa giới hành chính vì thiếu dữ liệu nhưng sau gần 20 năm xã hội hóa, công chứng đã xây dựng được kho dữ liệu dùng chung và hiện đang hoạt động rất chặt chẽ và hiệu quả. Trong khi đó, kho dữ liệu đất đai đã được Nhà nước xây dựng nhiều năm nhưng đến nay vẫn chưa được khai thác để phục vụ người dân, dù có trả phí.

Luật sư TRƯƠNG THANH ĐỨC (giám đốc Công ty luật ANVI):

90% dịch vụ công có thể chuyển cho tư nhân đảm nhận

Giờ chúng ta mới chuyển đổi phòng công chứng nhà nước sang văn phòng công chứng tư là muộn. Bản chất hoạt động của hai tổ chức này là như nhau.

Điều này thể hiện chủ trương đẩy mạnh xã hội hóa dịch vụ công, Nhà nước không cần làm những việc mà xã hội, thị trường, tư nhân có thể làm và một số trường hợp làm tốt hơn.

Tôi nghĩ có tới 90% dịch vụ công có thể chuyển cho tư nhân đảm nhận một phần hoặc đảm nhận hoàn toàn, Nhà nước chỉ giữ vai trò giám sát, hậu kiểm dịch vụ.

Ví dụ trước đây trung tâm thanh toán tín dụng do Nhà nước quản lý, giờ chúng ta đã cho Công ty CP Thanh toán quốc gia Việt Nam (Napas) đảm nhiệm.

Hay trong giải quyết thủ tục đất đai cho người dân Nhà nước hoàn toàn có thể chuyển giao phần lớn thủ tục cho tư nhân thực hiện. Việc cấp sổ đỏ, sổ hồng vẫn do cơ quan nhà nước thực hiện nhưng khâu đo đạc, định giá đất, lập quy hoạch sử dụng đất... có thể giao cho tư nhân làm được. Giải quyết tranh chấp về mua bán đất đai, bất động sản trước đây chỉ tòa án giải quyết, giờ có thể thông qua Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) để giải quyết.

Ngoài dịch vụ công thì hoạt động đầu tư cơ sở hạ tầng thời gian qua đã được chuyển dần cho tư nhân đảm nhận. Ví dụ trước đây đầu tư cầu đường, bến cảng chủ yếu do Nhà nước hoặc doanh nghiệp nhà nước đảm nhận, đến nay nhiều công trình hạ tầng, dịch vụ vận tải đều do tư nhân đảm nhiệm và không ít doanh nghiệp đang làm tốt.

TS NGUYỄN MINH THẢO (Viện Nghiên cứu chính sách và chiến lược - Ban Chính sách và chiến lược Trung ương):

Cơ quan nhà nước đừng "ôm" việc

Hầu hết các thủ tục liên quan đến đánh giá sự phù hợp của hàng hóa, dịch vụ mà khu vực công đang đảm nhiệm có thể chuyển cho khu vực tư nhân thực hiện.

Việc kiểm tra tiêu chuẩn, quy chuẩn với hàng hóa, dịch vụ bước đầu được chuyển giao cho một số đơn vị tư nhân thực hiện nhưng điều kiện để tư nhân tham gia quá khắt khe.

Vì thế nên tạo điều kiện để các phòng thí nghiệm tư nhân tham gia vào quá trình kiểm định, đánh giá chất lượng các loại hàng hóa xem có hợp quy hay không.

Các cơ quan quản lý cần xem việc xã hội hóa một số dịch vụ công là xu hướng tất yếu, cơ quan nhà nước không nên "ôm" việc, "ôm" quyền những việc mà tư nhân có thể làm. Đồng thời phải tạo điều kiện cho nhiều hơn các đơn vị tư nhân bên ngoài cùng tham gia để phục vụ người dân tốt hơn.

Việc cấp chứng chỉ hành nghề, cấp giấy phép lái xe cho người dân hiện nay thay vì để các bộ, ngành, cơ quan quản lý địa phương thực hiện thì cũng có thể xem xét giao cho các tổ chức đủ điều kiện, năng lực thực hiện.

35 thủ tục hành chính, dịch vụ công trực tuyến người dân được làm tại công an xã, là thủ tục nào?

Sau khi giải thể công an cấp huyện, Bộ Công an đã đẩy mạnh phân cấp thực hiện thủ tục hành chính cho công an cấp xã để phục vụ người dân thuận tiện nhất ngay từ cơ sở. Đó là những thủ tục nào?