Trong khi nhiều tiểu thương, hộ kinh doanh tuân thủ nghiêm quy định xuất hóa đơn điện tử kết nối dữ liệu trực tiếp với cơ quan thuế khi bán hàng, nhiều tiểu thương tại một số chợ truyền thống, nhất là chợ sỉ, lại đóng sạp với lý do vẫn còn nhiều vướng mắc cần được hướng dẫn.

Đây là thực tế được chúng tôi ghi nhận sau thời điểm quy định bắt buộc hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm phải sử dụng hóa đơn điện tử (HĐĐT) khởi tạo từ máy tính tiền, kết nối trực tiếp với cơ quan thuế, có hiệu lực từ ngày 1-6.

Không biết bắt đầu từ đâu?

Trưa 4-6, ghi nhận của Tuổi Trẻ tại chợ Tân Bình - một trong những chợ sỉ lớn nhất TP.HCM - cho thấy một không khí vắng lặng lạ thường. Hàng loạt sạp hàng cửa đóng then cài, nhiều dãy ki ốt nối dài không một bóng người.

Theo các tiểu thương, tình trạng này chủ yếu do quy định mới về HĐĐT, nhiều người gọi vui là "giấy phép mới" nhưng họ lại không đủ sức cầm!

Ngồi trước sạp hàng tạm ngưng buôn bán giữa trưa oi bức, bà N.T.L., một tiểu thương chuyên bán sỉ quần áo lâu năm tại chợ Tân Bình, cho biết đã bị "mất ngủ" mấy hôm nay sau khi được yêu cầu phải xuất HĐĐT kết nối trực tiếp với dữ liệu của cơ quan thuế kể từ ngày 1-6.

Theo bà L., đây là điều "gần như bất khả thi" do đặc thù buôn bán lâu nay của các chợ sỉ truyền thống.

"Chợ Tân Bình có hàng ngàn sạp chuyên bán sỉ quần áo, giày dép, phụ kiện. Nguồn hàng đa phần lấy từ các mối quen, các xưởng nhỏ, có nơi đến giờ vẫn "ký sổ" chứ không có hóa đơn", bà L. nói và cho biết cái khó là hàng tồn chất đống, rồi hàng công nợ... Nhiều mối lấy hàng cả năm, cuối năm mới trả tiền.

"Rồi bán quần áo mà chuyện đổi - trả là bình thường, vậy khi trả hàng thì xử lý hóa đơn thế nào?", bà L. bày tỏ lo lắng.

Chỉ tay về phía những dãy ki ốt vắng lặng, bà L. cho biết: "Do không biết bắt đầu từ đâu nên nhiều người buộc phải tạm dừng kinh doanh".

Trước đó, theo bà L., một số tiểu thương tại chợ này được cơ quan thuế mời đi tập huấn, nhưng phần lớn nội dung do các ngân hàng, công ty phần mềm trình bày thiên về kỹ thuật, trong khi tiểu thương - phần lớn ở độ tuổi trung niên - muốn được hướng dẫn cụ thể cho các tình huống thực tế sát sườn lại không có ai đứng ra giải thích.

Bà L. khẳng định tiểu thương không phản đối chính sách mà chỉ đơn giản là "loay hoay không biết thực hiện sao cho đúng".

"Gần đây, lại có nhiều đoàn kiểm tra bất ngờ, liên tục nên tiểu thương chúng tôi càng lo lắng, hoang mang, lo bị phạt vì chưa hoàn thiện thủ tục nên đành nghỉ bán cho yên, ngóng tình hình thêm. Dù gì chợ cũng ế ẩm, khó khăn nên có mở hàng cũng bán chậm rì", bà L. chia sẻ thêm.

Nhiều tiểu thương vẫn "mơ hồ trước quy trình mới"

Bà Kim Huệ, tiểu thương bán đồ lưu niệm tại chợ Bến Thành, cho biết đã nhận được thông báo từ ban quản lý chợ và cũng nghe thông tin từ báo đài về quy định áp dụng HĐĐT nhưng vẫn chưa nắm được cách thực hiện cụ thể.

Do đó, nhiều tiểu thương tại chợ này vẫn bán hàng theo phương thức cũ: thanh toán bằng tiền mặt hoặc chuyển khoản cá nhân, không xuất hóa đơn.

Theo bà Huệ, phần lớn tiểu thương tại đây lấy nguồn hàng thủ công từ các xưởng nhỏ, không có tên công ty và hầu hết không có hóa đơn đầu vào hợp lệ.

"Nhiều xưởng nhỏ làm bằng tay, lấy công làm lời, giá gốc chỉ vài chục ngàn đồng thì làm gì có hóa đơn", bà Huệ nói và cho rằng các tiểu thương cần được hướng dẫn cụ thể hơn về cách kê khai chi phí và lấy hóa đơn đầu vào.

Trong khi đó, dù đã chủ động chuyển đổi để thích nghi sớm, nhưng ông Lâm Phương Toàn, chủ cửa hàng hoa Hana (quận Gò Vấp), cho biết nhiều hộ kinh doanh đang rất băn khoăn về hóa đơn đầu vào.

Theo ông Toàn, nhiều bạn bè và người quen trong ngành đang rất hoang mang do thiếu thông tin cụ thể về quy trình thực hiện.

"Nhiều người không biết nên xuất hóa đơn trong trường hợp nào, xuất ở đâu, tính sản lượng ra sao...", ông Toàn nói, đồng thời đề nghị cơ quan thuế lập các đường dây nóng để hỗ trợ người dân kịp thời, tránh tình trạng vi phạm do thiếu hiểu biết. Bởi từ một quy trình bán hàng tự do sang quy trình pháp lý chặt chẽ là cả một thay đổi lớn.

"Nhân viên phải được đào tạo lại từ đầu, từng bước phải cầm tay chỉ việc", ông chia sẻ.

Nhiều hộ kinh doanh cũng ủng hộ xu hướng hiện đại hóa hệ thống thuế nhưng đề nghị cần có hướng dẫn rõ ràng và sự đồng hành sát sao từ phía cơ quan chức năng nhiều hơn. Chủ một cửa hàng tạp hóa tại Phú Nhuận cho biết đã thuê dịch vụ kế toán để xử lý hóa đơn, sổ sách nhằm tránh nguy cơ bị phạt nếu có sai sót.

Tiểu thương cần được hướng dẫn, muốn có lộ trình áp dụng?

Chị Lê Thị Nhi, kinh doanh ngành hàng quần áo tại chợ Tân Bình, khẳng định: "Không phải chúng tôi không muốn làm đúng quy định, mà là... không biết". Bởi môi trường buôn bán ở chợ đầu mối thường vận hành theo kiểu "niềm tin là vốn".

"Việc mua bán thường không thanh toán ngay một lần. Khách thường lấy hàng trước, thậm chí có khi lấy hàng cả năm mới thanh toán", chị Nhi nói.

Trong khi đó, theo các tiểu thương, phần mềm HĐĐT yêu cầu phải xuất hóa đơn ngay từ lúc bán hàng, đủ toàn bộ số tiền.

"Nếu khách trả lại hàng, không biết phải sửa hóa đơn sao cho đúng. Mấy phần mềm này có xử lý được tình huống đó đâu", chị Nhi nói và cho biết chưa có cán bộ thuế nào xuống tận nơi để hướng dẫn cụ thể cho tiểu thương.

Thay vào đó, chỉ có nhân viên của các công ty bán phần mềm như Misa, Viettel... đến chào bán máy móc và ứng dụng.

"Nghe họ giới thiệu xong, tụi tôi càng rối. Tải app về rồi để đó, chẳng ai dám dùng chính thức vì không biết sử dụng ra sao, lỡ khai sai sợ sẽ bị phạt", chị Nhi cho biết thêm.

Theo các tiểu thương tại chợ này, lâu nay vẫn nhập hàng từ các xưởng may, nhà máy nhỏ, giao nhận bằng giấy tay, ghi sổ. Giờ nếu buộc phải có hóa đơn hợp pháp, nhiều nguồn hàng không thể hợp thức hóa, dẫn đến việc nhiều nơi ngừng nhập hàng, ngừng bán.

"Đâu phải ai cũng có mã số thuế, đâu phải xưởng nào cũng xuất được hóa đơn. Mình cũng không dám nhập nếu không có giấy tờ rõ ràng vì sợ bị phạt", chị Nhi chia sẻ.

Trong khi đó, bà Nguyễn Thị Tuyết, tiểu thương ngành quần áo, mong muốn cơ quan chức năng cần có sự hướng dẫn tận tình, cụ thể hơn, với lý do đa số người buôn bán tại đây đều lớn tuổi, khó có thể nắm bắt hết các thông tin về thuế lẫn kỹ thuật.

Theo bà Tuyết, nếu muốn tiểu thương làm đúng, cơ quan chức năng cần hướng dẫn từng bước một, chứ không thể "hôm nay học, mai thực hiện" với người đã quen ghi sổ bằng tay suốt hàng chục năm của hầu hết tiểu thương tại các chợ truyền thống.

"Mình không có máy móc, không rành kỹ thuật. Có ai chỉ cho đâu mà lại bắt làm liền nên nhiều người tạm đóng cửa nghỉ bán. Cô chấp nhận thuế, cô chịu làm. Nhưng phải có lộ trình", bà Tuyết nói.

Ủng hộ HĐĐT nhưng cần được hướng dẫn cụ thể hơn

Kinh doanh giày dép tại chợ An Đông (quận 5) nhiều năm qua, bà Ngân cho biết rất ủng hộ chính sách mới này nhằm tạo sự công bằng trong kinh doanh. Khi đã áp dụng HĐĐT, người có doanh thu và lợi nhuận cao phải nộp thuế nhiều hơn chứ không "cào bằng" như thuế khoán thời gian qua.

"Nếu áp dụng thuế khoán, mỗi tháng tôi đóng 4 triệu đồng trong khi nhiều người doanh thu 4 - 5 tỉ đồng mỗi năm, gấp nhiều lần doanh thu của tôi nhưng cũng đóng mức tương tự", bà Ngân nói.

Tuy nhiên theo bà Ngân, việc áp dụng HĐĐT vẫn còn bất cập vì nguồn hàng nhập vào phần lớn là từ các điểm may gia công, tại gia nhỏ lẻ nên gần như không có hóa đơn chứng từ gì. Đây cũng là lý do khiến nhiều tiểu thương không dám nhập hàng về nhiều.

Kinh doanh mặt hàng quần áo tại chợ này, ông L. cho biết hầu hết tiểu thương tại chợ gặp khó trong việc yêu cầu hóa đơn chứng từ từ người cung cấp hàng.

"Vì vậy, mấy ngày qua tôi cũng không dám nhập hàng vào, sợ cơ quan chức năng phạt vì không có hóa đơn chứng từ", ông L. nói và cho rằng chỉ cần hướng dẫn rõ ràng, tháo gỡ những khó khăn là nhiều người kinh doanh sẽ yên tâm thúc đẩy nhanh việc áp dụng quy định mới này.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Nguyễn Nhu, phó giám đốc Chợ đầu mối nông sản thực phẩm Thủ Đức (TP Thủ Đức), cho biết số lượng các sạp hàng có doanh thu mỗi năm từ 1 tỉ đồng tại chợ khá nhiều nên nhiều sạp thuộc diện áp dụng HĐĐT kết nối với dữ liệu của cơ quan thuế.

Tuy vậy, có những khó khăn, bất cập trong việc áp dụng quy định mới về thuế.

Cụ thể, theo ông Nhu, hàng nông sản được mua từ nông dân với nhiều đơn hàng nhỏ giá trị thấp nên thương nhân tại chợ không dễ để có hóa đơn chứng từ đầu vào.

"Cửa hàng mua vào chế biến bán ra, đầu vào và đầu ra rõ ràng. Còn chợ đầu mối, nhiều trường hợp không phải là mua đứt bán đoạn mà chỉ là người trung gian giữa người mua và bán, ăn chênh lệch nhẹ nên "định nghĩa về doanh thu" không biết nên tính như thế nào cho hợp lý", một thương nhân tại chợ này nói.

Tương tự, một số thương nhân tại chợ đầu mối Bình Điền và chợ đầu mối Hóc Môn (TP.HCM) cũng cho biết dù thuộc diện áp dụng HĐĐT nhưng đang rối, trong đó vướng nhất là quy định về hóa đơn chứng từ với hàng hóa nhập vào. Do đó nhiều tiểu thương không dám nhập hàng hóa, việc kinh doanh bị ảnh hưởng.

Xăng dầu đã xuất hóa đơn điện tử, vàng vẫn còn xuất... giấy viết tay

Hàng vạn cây xăng trên toàn quốc mỗi hóa đơn chưa tới trăm nghìn đồng vẫn phải áp dụng hóa đơn điện tử, trong khi giao dịch vàng tiền triệu đến tiền tỉ đến nay chưa áp dụng đồng loạt hóa đơn điện tử.