Internet ngày nay là một kho kiến thức khổng lồ, đồng thời cũng là môi trường lý tưởng cho sự lan truyền của tin giả, thông tin sai lệch, bao gồm cả nghiên cứu giả và nội dung do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra.

Theo tạp chí Times Higher Education, nhiều người, kể cả sinh viên và giảng viên, vẫn dễ dàng bị đánh lừa bởi những thông tin sai sự thật.

Một nghiên cứu năm 2017 do giáo sư Sam Wineburg (Đại học Stanford, Mỹ) thực hiện cho thấy giới học thuật cũng thường mắc bẫy khi tiếp cận thông tin trực tuyến.

Trong khi đó các chuyên gia kiểm chứng lại đạt kết quả tốt hơn nhờ áp dụng những nguyên tắc cụ thể.

Theo các chuyên gia, tin giả thường đánh vào cảm xúc mạnh như giận dữ, lo sợ, hoặc củng cố niềm tin sẵn có của người đọc.

Khi nội dung được chia sẻ từ nguồn quen thuộc hoặc xuất hiện nhiều lần, người dùng càng dễ tin tưởng mà không kiểm chứng - hiện tượng được gọi là “ảo tưởng thông tin”.

Nhiều người vẫn dựa vào cảm tính để đánh giá, chẳng hạn như xem thông tin “nghe có lý không” hoặc chú ý đến lỗi chính tả, hình ảnh. Tuy nhiên với sự phát triển của công nghệ AI, những dấu hiệu này ngày càng trở nên khó phát hiện.

Để nâng cao khả năng nhận diện tin giả, các chuyên gia khuyến nghị người đọc tự đặt ra bốn câu hỏi cơ bản như sau.

Thứ nhất, nguồn tin đến từ đâu? Nhiều thông tin sai lệch được chia sẻ dưới dạng ảnh chụp màn hình, video cắt ghép hoặc bài đăng không rõ nguồn gốc. Việc truy ngược nguồn, đánh giá mức độ tin cậy của nơi phát tán thông tin là bước đầu tiên quan trọng.

Thứ hai, các nguồn tin đáng tin cậy khác nói gì? Một cách hiệu quả là so sánh thông tin đang nghi vấn với các cơ quan báo chí lớn, hoặc phát ngôn chính thức từ cá nhân hay tổ chức liên quan. Việc đọc ngang (lateral reading hay tư duy đa chiều) từ nhiều nguồn khác nhau cũng được khuyến khích để hiểu rõ toàn cảnh.

Thứ ba, người đọc có đang bị thiên kiến chi phối? Các nghiên cứu chỉ ra rằng con người thường tin vào những gì khiến họ tức giận, đồng tình, hoặc đến từ nguồn quen thuộc. Nhận diện thiên kiến cá nhân là bước quan trọng để không “mù quáng tin theo”.

Cuối cùng, ngữ cảnh ra sao? Một tuyên bố có thể là thật, nhưng khi bị cắt xén hoặc đưa vào ngữ cảnh khác, nó có thể gây hiểu nhầm nghiêm trọng. Do đó, cần hiểu bối cảnh đầy đủ trước khi chia sẻ hay bình luận.

Chuyên gia Claire Wardle, đồng sáng lập tổ chức First Draft chuyên về kiểm chứng tin tức, cho rằng câu hỏi quan trọng nhất không phải là việc bản thân có tin vào thông tin đó hay không, mà là liệu việc chia sẻ nó có thể gây hại cho ai hay không.

Hiện nhiều tổ chức quốc tế đã phát triển công cụ miễn phí giúp người dùng xác thực hình ảnh, video, giọng nói hoặc kiểm tra độ tin cậy của các tuyên bố.

Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là giữ thói quen nghi ngờ tích cực và tư duy phản biện mỗi ngày.

Từ vũ khí chống tin giả đến cuộc thoái trào của lĩnh vực kiểm chứng tin tức trong thời đại hiện nay

Từng được xem là tuyến phòng thủ quan trọng trước làn sóng tin giả, thông tin sai lệch, ngành kiểm chứng thông tin đang bước vào giai đoạn khủng hoảng.