Cảnh báo ung thư trên lon bia, chai rượu

TTCT - Dãn nhãn cảnh báo trên các sản phẩm đồ uống có chứa cồn có cơ sở khoa học, nhưng liệu có hiệu quả?

Đầu năm nay, các trang báo lớn của Mỹ đồng loạt đưa tin Tổng y sĩ Hoa Kỳ Vivek Murthy cảnh báo việc tiêu thụ rượu có thể làm tăng nguy cơ ung thư và kêu gọi dán nhãn cảnh báo sức khỏe trên đồ uống có cồn như đã làm với thuốc lá.

Đồ uống có cồn và khói thuốc lá đều được Cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế phân loại là chất gây ung thư ở người. Tuy nhiên, theo một cuộc khảo sát toàn quốc năm 2019 của Viện Nghiên cứu ung thư, chỉ có 45% người Mỹ tin rằng rượu có tác động đáng kể nguy cơ mắc ung thư so với 89% người nhận thức về tác hại của thuốc lá.

"Rượu là nguyên nhân gây ung thư có thể phòng ngừa được và đã được xác định rõ ràng, gây ra khoảng 100.000 ca ung thư và 20.000 ca tử vong do ung thư hằng năm tại Hoa Kỳ, cao hơn 13.500 ca tử vong do tai nạn giao thông liên quan đến rượu, nhưng phần lớn người dân không nhận thức được rủi ro này" - tiến sĩ Vivek Murthy nói với CNN.

Cơ sở của khuyến cáo

Theo báo cáo Rượu và nguy cơ ung thư năm 2025 do ông Murthy chủ biên, việc sử dụng rượu có liên quan trực tiếp đến ít nhất bảy loại ung thư, bao gồm ung thư miệng, họng, thanh quản, thực quản, vú, gan và đại tràng, trực tràng.

Một số thống kê đáng chú ý: phụ nữ uống rượu ít hơn 1 ly/tuần có 17% nguy cơ mắc ung thư liên quan đến rượu và tăng lên tới 22% nếu uống 2 ly mỗi ngày. Ở nam giới, tỉ lệ ung thư tăng từ 10% ở những người uống rượu ít hơn 1 ly/tuần và lên 13% ở những người uống 2 ly mỗi ngày. Uống 4 ly/ngày còn liên quan đến ung thư gan, dạ dày, túi mật và tuyến tụy.

Ngoài ra, nhiều yếu tố khác bao gồm giới tính, di truyền, chế độ ăn uống và tiền sử gia đình cũng tác động đến nguy cơ ung thư do tiêu thụ rượu. Ví dụ, nam giới có nguy cơ cao mắc ung thư trực tràng, còn nữ giới có nguy cơ cao mắc ung thư vú bởi rượu được cho là có thể làm tăng estrogen, một loại hormone sinh dục liên quan đến ung thư vú.

Thói quen uống rượu và hút thuốc lá đi kèm sẽ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư đầu và cổ. Rượu được cho là làm tăng độ hòa tan của chất gây ung thư trong thuốc lá và ngược lại, thúc đẩy chúng xâm nhập niêm mạc miệng và làm trầm trọng thêm tác động của việc hút thuốc.

Không chỉ liên quan tới ung thư. Ngay sau khi Tổng y sĩ Hoa Kỳ đưa ra khuyến cáo trên, nhiều nghiên cứu khác về mối liên hệ giữa rượu và sức khỏe cũng công bố. Điển hình là báo cáo dài 80 trang của Ủy ban điều phối liên ngành về phòng ngừa tình trạng uống rượu ở trẻ vị thành niên (ICCPUD, một cơ quan liên bang của Mỹ) ngày 14-1, tập trung vào các ca tử vong và giảm tuổi thọ do liên quan đến rượu.

Các nhà nghiên cứu đã thành lập một ủy ban kỹ thuật và một hội đồng đánh giá khoa học trong nhiều tháng, phân tích 56 đánh giá có hệ thống về các rủi ro sức khỏe khác nhau liên quan đến việc uống rượu theo khuyến nghị và tạo ra các mô hình tử vong do rượu ở các mức độ tiêu thụ khác nhau.

Kết quả cho thấy nguy cơ tử vong do sử dụng rượu "bắt đầu ở mức sử dụng trung bình thấp" và tăng lên khi sử dụng rượu nhiều hơn. Cả nam và nữ có nguy cơ tử vong do sử dụng rượu là 1/1.000 nếu uống hơn 7 ly/tuần và tăng lên 1/100 nếu uống hơn 8,5 ly/tuần. Hay khi uống 2 ly mỗi ngày có 39/1.000 ca tử vong do rượu ở nam giới.

Những kết quả trên cho thấy uống rượu ngay cả ở mức độ hướng dẫn vẫn gây rủi ro cho sức khỏe. "Không có lượng rượu nào là an toàn" - tiến sĩ Otis Brawley, bác sĩ ung thư tại Đại học Johns Hopkins và cựu giám đốc Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, nói với CNN.

Dãn nhãn cảnh báo trên các sản phẩm đồ uống có chứa cồn có cơ sở khoa học, nhưng liệu có hiệu quả?

Cái khó của nhãn cảnh báo

Một đánh giá có hệ thống công bố trên The Lancet hồi tháng 7-2024 đã tổng hợp và phân tích dữ liệu từ tháng 1-1989 đến tháng 3-2024 bằng tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức và tiếng Tây Ban Nha để xem xét tác động của nhãn chai rượu lên hành vi tiêu dùng.

Kết quả cho thấy nhãn hộp đựng rượu có cảnh báo về sức khỏe có thể làm chậm tốc độ tiêu thụ rượu (mức độ chắc chắn thấp), giảm lựa chọn đồ uống có cồn (mức độ chắc chắn trung bình), giảm tiêu thụ trong thời kỳ mang thai và giảm tiêu thụ trước khi lái xe (mức độ chắc chắn trung bình).

Các biện pháp can thiệp bằng nhiều loại nhãn hộp đựng rượu luân phiên có khả năng làm giảm đáng kể việc sử dụng rượu (mức độ chắc chắn trung bình) và giảm doanh số bán rượu (mức độ chắc chắn cao).

Tác động của nhãn đựng rượu có thể khác nhau tùy thuộc trình độ hiểu biết về sức khỏe hoặc hành vi uống rượu của từng cá nhân. Cuối cùng, sự ủng hộ đối với nhãn đựng rượu nói chung là cao và có thể tăng sau khi triển khai. Do đó, nhãn đựng rượu có thể là một biện pháp hiệu quả trong chính sách phòng ngừa tác hại của rượu.

Tất nhiên, vẫn có nhiều trở ngại, không chỉ với Mỹ mà còn với bất kỳ quốc gia nào muốn tăng cường nhận thực về tác hại của rượu bia. Đầu tiên là thói quen tiêu dùng. Rượu từ lâu đã trở thành thức uống quen thuộc trong các dịp lễ hội, các cuộc gặp gỡ thân mật hay bữa ăn gia đình. Nhiều người yêu thích hương vị của một loại bia hoặc rượu vang ngon. Sự thích thú đó đôi khi "lấn át" tác hại. Tuy nhiên, mỗi người cần có sự lựa chọn khôn ngoan phù hợp với sức khỏe của bản thân.

Tiếp theo là sự xung đột về lợi ích của các tổ chức. Điển hình, báo cáo của Viện Hàn lâm quốc gia Mỹ (NASEM) hồi tháng 12-2024 kết luận với mức độ chắc chắn vừa phải rằng việc uống rượu trong ngưỡng khuyến nghị có liên quan đến nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân và tử vong do bệnh tim mạch thấp hơn so với việc không uống rượu.

Một số chuyên gia cho biết những phát hiện như vậy có thể là do lối sống tổng thể lành mạnh hơn ở những người uống rượu vừa phải, chứ không phải do bản thân rượu. Sau đó, NASEM đã bị các tổ chức giám sát chỉ trích vì đưa các nhà nghiên cứu có quan hệ với ngành công nghiệp rượu vào.

Ở chiều ngược lại, gần hai chục hiệp hội thương mại có liên quan đến ngành công nghiệp rượu kêu gọi các quan chức liên bang nên "bỏ qua" báo cáo của ICCPUD và ủng hộ kết luận của NASEM khi viết hướng dẫn chế độ ăn uống. Các công ty rượu lớn đã chi hàng triệu đô la để vận động hành lang các nhà lập pháp và các quan chức liên bang khác về các hướng dẫn về chế độ ăn uống kể từ năm 2022.

Cuối cùng là việc thiết kế cảnh báo sao cho hiệu quả. Cảnh báo trên bao thuốc lá thường có tỉ lệ bao phủ đáng kể bao gồm thông điệp nhân quả và hình ảnh "ghê rợn" về các bệnh liên quan đến thuốc lá.

Ngược lại, vị trí, định dạng (tức là văn bản, biểu tượng hoặc cả hai) và nội dung nhãn rượu có khác biệt đáng kể giữa các khu vực pháp lý. Cảnh báo sức khỏe, không phải lúc nào cũng được đưa vào, thường mơ hồ hoặc chỉ nêu tác hại liên quan đến một số nhóm dân số nhất định, như phụ nữ có thai hoặc lái xe.

Tổng y sĩ Hoa Kỳ có vai trò như người phát ngôn cho chính sách y tế công cộng của chính quyền đương nhiệm, đồng thời thúc đẩy các vấn đề mà họ cho là quan trọng đối với sức khỏe của người dân Mỹ.

Khuyến cáo dán nhãn cảnh báo nguy cơ ung thư lên rượu bia của ông Murthy được kỳ vọng sẽ tạo ra tiếng nói có tầm ảnh hưởng, mang đến những thay đổi tích cực liên quan đến nhận thức và thói quen sử dụng rượu, cũng như "mở đường" cho áp dụng các chính sách ngăn ngừa tác hại của rượu tương tự như sự thành công đối với việc hút thuốc lá.

Tuy nhiên, ông Murthy đã kết thúc nhiệm kỳ cùng lúc ông Biden rời Nhà Trắng ngày 20-1-2025. Lời kêu gọi của ông, có hiện thực hóa hay không, tùy vào người kế nhiệm dưới triều tổng thống Trump (vị trí này vẫn đang khuyết, tính đến hết tuần rồi, 11-5).

Nhưng đó là chuyện của nước Mỹ; cơ quan y tế của quốc gia nào cũng có thể tham khảo các cơ sở khoa học kể trên.

Thực hư chuyện uống rượu nho tốt cho tim mạch

Báo chí vẫn hay đăng các thông tin nghe có vẻ "trái chiều" như rượu vang tốt cho tim hay những người uống rượu vừa phải sống lâu hơn những người không uống rượu.

Ví dụ, một nghiên cứu công bố trên Tạp chí Tim mạch châu Âu tháng 12-2024 đánh giá tác động của chế độ ăn Địa Trung Hải (nhiều dầu ô liu, rau, trái cây, các loại hạt và cá, và ít đồ ăn ngọt hoặc đồ uống chế biến sẵn) kèm uống một lượng rượu vang nhỏ hoặc vừa phải, ở những người có nguy cơ mắc bệnh tim, mắc bệnh tiểu đường loại 2 hoặc có các yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá, cholesterol cao, huyết áp cao, thừa cân hoặc béo phì và/hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh tim.

1.232 người tham gia phải hoàn thành bảng câu hỏi về những gì đã ăn uống, cung cấp mẫu nước tiểu vào đầu nghiên cứu và sau một năm.

Axit tartaric là hóa chất tự nhiên có trong nho và các sản phẩm có nguồn gốc từ nho như rượu vang, và được bài tiết qua nước tiểu - nghĩa là có thể đo được để cho biết liệu một người có tiêu thụ rượu vang và/hoặc nho trong 5-6 ngày qua hay không.

Kết quả sau 4-5 năm theo dõi cho thấy tiêu thụ rượu vang ở mức độ vừa phải (nửa đến một ly rượu vang mỗi ngày) làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch xuống 50% và 38% khi uống mức độ nhẹ (từ một ly mỗi tuần đến dưới nửa ly mỗi ngày). Tác dụng bảo vệ này biến mất nếu uống nhiều hơn một ly mỗi ngày.

Tuy nhiên, ngay sau đó nhiều bất cập đã được các chuyên gia chỉ ra trong bài phân tích trên Science Media Centre. Đầu tiên, đây là nghiên cứu quan sát, kết quả chỉ cho thấy mối liên hệ chứ không phải quan hệ nhân quả.

"Một điều nữa là nghiên cứu được thực hiện ở những người cũng đang ăn chế độ ăn tốt cho tim. Có lẽ lợi ích sức khỏe của một ly rượu vang chỉ được nhìn thấy khi uống cùng với một đĩa thức ăn Địa Trung Hải?" - giáo sư Paul Leeson, Đại học Oxford, nói.

Kevin McConway, giáo sư thống kê ứng dụng tại Open University (Anh), cho rằng kết quả không đáng tin cậy vì "nhiều sự thay đổi trong axit tartaric có thể phát sinh từ những thứ khác, chẳng hạn như những người tham gia không trung thực về lượng rượu họ đã uống, hoặc bị ảnh hưởng bởi việc tiêu thụ các loại thực phẩm khác hoặc một số quá trình trong cơ thể".