Căng thẳng giữa Iran và Israel đã leo thang lên một cấp độ mới, sau khi Tel Aviv phát động cuộc không kích quy mô lớn nhằm vào các cơ sở hạt nhân trọng yếu của Tehran hôm 13-6 - hành động được xem là chưa từng có trong nhiều thập kỷ đối đầu âm ỉ giữa hai nước. 

Chiến dịch diễn ra trong bối cảnh Iran bị cáo buộc vi phạm các cam kết quốc tế về hạt nhân, cũng như việc Mỹ cùng các đồng minh ngày càng lo ngại về khả năng Tehran có thể sở hữu vũ khí hạt nhân chỉ trong thời gian ngắn nếu muốn.

Tại sao chương trình hạt nhân của Iran gây tranh cãi?

Theo Đài CNN, Iran vốn xem chương trình hạt nhân của mình là biểu tượng của niềm tự hào dân tộc và chủ quyền quốc gia. Chương trình này khởi đầu từ năm 1957 với sự hỗ trợ của Mỹ, khi hai nước vẫn còn là đồng minh.

Tới thập niên 1970, Iran bắt đầu phát triển các dự án điện hạt nhân, nhưng lúc này Mỹ lựa chọn rút lui. Kể từ đó, phương Tây ngày càng lo ngại Iran có thể sử dụng chương trình hạt nhân để chế tạo vũ khí nguyên tử.

Trọng tâm của cuộc tranh cãi xoay quanh chương trình hạt nhân của Iran là hoạt động làm giàu uranium của nước này - một kỹ thuật để tạo ra nhiên liệu cho nhà máy điện, nhưng nếu được nâng lên mức cao hơn, cũng có thể được dùng để chế tạo bom nguyên tử.

Năm 2000, các thanh sát viên quốc tế phát hiện dấu vết uranium làm giàu cao tại cơ sở hạt nhân Natanz. Sau một thời gian đình chỉ, Iran nối lại hoạt động làm giàu vào năm 2006 và khẳng định điều này được phép theo thỏa thuận với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA).

Để xoa dịu căng thẳng, Iran ký thỏa thuận hạt nhân với sáu cường quốc trên thế giới vào năm 2015, cam kết giữ mức làm giàu uranium dưới 3,67%, cắt giảm kho dự trữ và giới hạn số máy ly tâm - đổi lại việc được nới lỏng lệnh trừng phạt.

Tuy nhiên vào năm 2018, tổng thống Mỹ khi đó là ông Donald Trump đã đơn phương rút khỏi thỏa thuận, tái áp đặt các lệnh trừng phạt khiến Iran bắt đầu vi phạm cam kết ban đầu.

Iran đã phát triển vũ khí hạt nhân đến mức nào?

Dù chưa chế tạo bom nguyên tử, Iran đã tiến một bước dài trong việc sản xuất nguyên liệu then chốt: uranium làm giàu cao.

Năm 2023, IAEA phát hiện các hạt uranium được làm giàu tới 83,7% - gần mức có thể chế tạo bom - tại một cơ sở hạt nhân của Iran. Cùng lúc, kho dự trữ uranium làm giàu tới 60% của Iran đã tăng lên 128,3kg - mức cao nhất được ghi nhận khi đó.

Theo báo cáo của IAEA tháng trước, kho uranium làm giàu 60% của Iran đã lên đến 408kg - và nếu được làm giàu thêm, số lượng này hoàn toàn đủ để Iran sản xuất khoảng 9 đầu đạn hạt nhân.

Mỹ hiện ước tính "thời gian bứt phá" của Iran - tức khoảng thời gian cần để sản xuất đủ vật liệu phân hạch cho một quả bom - chỉ còn từ 1 đến 2 tuần.

Sau khi vi phạm thỏa thuận, Iran cũng tháo dỡ toàn bộ thiết bị giám sát của IAEA và lắp đặt các máy ly tâm hiện đại hơn như IR-6 và IR-9, giúp rút ngắn đáng kể thời gian làm giàu uranium.

Ngày 12-6, lần đầu tiên trong gần hai thập kỷ, ban lãnh đạo IAEA thông qua nghị quyết chính thức tuyên bố Iran vi phạm các nghĩa vụ trong Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT). Iran tuyên bố sẽ đáp trả bằng cách đẩy mạnh các hoạt động hạt nhân.

Sức mạnh kho vũ khí tên lửa đạn đạo của Iran

Iran được cho là sở hữu kho tên lửa đạn đạo lớn nhất Trung Đông với hơn 3.000 quả, có khả năng vươn tới Israel, bán đảo Ả Rập và đông nam châu Âu.