Nhà báo Trần Mạnh Thường xông pha chiến trường biên giới khốc liệt để có những tấm ảnh sự thật lịch sử bi hùng - Ảnh: NVCC
Ông tâm sự nhà báo lao vào chiến trường để chụp ảnh thì chỉ suy nghĩ chuyện chụp ảnh, không còn nghĩ gì đến nguy hiểm đạn bom nữa. Và những tấm ảnh đó đã trở thành sự thật lịch sử vệ quốc bi hùng...
Tác nghiệp quên tiếng đạn bom
Trong căn chung cư gia đình (quận Thanh Xuân, Hà Nội), nhà báo, nhiếp ảnh lão thành Trần Mạnh Thường lật giở từng trang sách ảnh Nhìn lại cuộc chiến Biên giới phía Bắc 1979 của mình xuất bản năm 2020, mà nhớ lại những khoảnh khắc khó quên.
Hơn 100 tấm ảnh đen trắng rất đặc biệt được tác giả chọn lọc từ hàng trăm tấm đã chụp để đưa vào sách.
Lật từng trang, những tấm ảnh mô tả chân thực từng góc bi hùng của cuộc chiến khiến người xem như đang chứng kiến sự việc. Đó là những tấm ảnh độc nhất được công bố về tinh thần đoàn kết chiến đấu anh dũng của quân dân Việt Nam.
"Thời gian đó, tôi đang làm ở phòng nhiếp ảnh, Nhà xuất bản Văn Hóa, được cử lên Cao Bằng công tác. Tôi mua vé máy bay lên Cao Bằng ngày 16-2-1979 (loại máy bay 4 cánh bà già) nhưng chỉ có loại vé một chiều, tôi nghĩ chiến sự sẽ nổ ra thật.
Đúng như thế, sáng sớm 17-2 quân Trung Quốc đã nổ súng", ông Thường nhớ năm đó ông 40 tuổi.
Ngày đầu tiên của trận chiến, ông Thường đã chụp được bức ảnh những đoàn xe tăng của đối phương kéo dài trên đường. Vậy là nếu chậm một ngày, không lên chuyến bay một chiều đó, ông đã không có mặt ở chiến trường và trở thành phóng viên duy nhất lọt được vào trận địa trước khi bị chia cắt.
"Tôi được chỉ huy quân khu cấp cho một giấy thông hành, có quyền tới tất cả đơn vị chiến đấu để tác nghiệp. Đặc biệt có hai chiến sĩ địa phương dẫn đường, ban ngày ngủ rừng, tối di chuyển, địa hình thì gập ghềnh, lên dốc xuống dốc liên tục. May có hai anh dẫn đường, tôi đã đến được những nơi cần đến.
Vừa đi vừa chụp, lúc sát chiến hào quân ta chiến đấu, lúc vòng lên phía trước sát phía đối phương. Ban đầu chưa nghe tiếng súng, tôi còn sợ, nhưng khi súng nổ rồi thì mình chỉ lo chụp không còn sợ nữa", ông Thường cho biết đã dùng một chiếc máy ảnh hiệu Zenit của CHDC Đức và 20 cuộn phim chụp suốt cả cuộc chiến.
Tuy nhiên, vì môi trường nhiệt đới ở Việt Nam khiến chiếc máy ảnh của ông không khép được ống kính một số lần chụp, vì thế ảnh bị phơi sáng nhiều. Ông phải ghi chú vào từng cuộn phim để thợ rửa ảnh chú ý kỹ thuật, có thế mới tạo ra những bức ảnh lịch sử.
Tấm ảnh chụp cô chiến sĩ cứu em bé nơi đạn bom đã có hậu rất cảm động - Ảnh: TRẦN MẠNH THƯỜNG
Tấm ảnh thay đổi số phận con người
Mỗi tấm ảnh, mỗi khoảnh khắc, nhà báo, nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường đều có một câu chuyện riêng để kể. Trong đó có những chuyện ông phải dừng lại rất lâu, như chuyện của gia đình anh Nông Văn Ất hay chuyện của cô bộ đội bế em bé đã thay đổi số phận của họ khi gặp lại sau 40 năm.
Khi chụp ảnh, những điểm được tác giả chú ý như xe tăng Trung Quốc có chữ bát in trên thân xe, vì cả đối phương và ta đều dùng chung một loại xe tăng.
Các điểm bị bắn phá nặng nề như trường học, bệnh viện, nhà trẻ, ông Thường đều có mặt để ghi lại hiện trường. Cổng trường bị đổ sụp, bảng tên bệnh viện bị cắt đôi, ống kính của ông còn hướng vào bên trong là một đống đổ nát, tất cả đều bị san bằng.
Cảnh đoàn quân vệ quốc Việt Nam lội suối, băng rừng vào trận địa. Cảnh chiến đấu trong chiến hào chật hẹp, lúc nằm rạp bắn súng, lúc xông lên ném lựu đạn. Khi bàn phương án tác chiến ở hậu phương, lúc bàn ngay trong chiến hào.
Cảnh vận chuyển lương thực, thuốc men, đạn dược của dân công hỏa tuyến. Y sĩ cứu chữa thương binh, có cả cảnh băng bó vết thương cho quân đối phương khi bị bắt.
Rất nhiều tấm ảnh đặc biệt như tấm ghi lại nỗi đau của anh Nông Văn Ất (xã Hưng Đạo, Cao Bằng) khi vợ con anh bị sát hại không còn một ai.
Giọng ông Thường nghẹn lại khi chỉ vào bức ảnh chụp vợ con anh Ất được vớt từ giếng lên nằm một dãy. Người vợ đang mang bầu và bốn đứa con đều chết thảm, bé nhỏ nhất mới 3 tuổi, bé lớn nhất 10 tuổi.
Trong khi đó, tấm ảnh cô bộ đội bế em bé là câu chuyện nhân văn, ấm lòng giữa những mất mát đau thương. Nhà báo Mạnh Thường đã bắt trọn khoảnh khắc đẹp ấy khi đi ngang qua một ngã ba đường.
"Ngày 24-2, trên đường di chuyển đến cầu Tài Hồ Sìn (Hòa An, Cao Bằng), tôi gặp cảnh một bé gái chừng 3 tuổi ngồi khóc lịm bên người mẹ nằm bất động với vết thương rất nặng ở vệ đường. Vừa lúc đó có chiếc xe bộ đội chạy đến, cô chiến sĩ ôm súng nhảy xuống, vội vã ôm bé vào lòng.
Tôi đã xúc động bấm được khoảnh khắc đó, tiếng súng lại nổ, cô chiến sĩ lên xe đưa bé về tuyến sau. Tôi không biết tên cô chiến sĩ cũng như tên cô bé, mãi 40 năm sau mới gặp lại", ông Thường xúc động kể.
Năm 2016, trong một chương trình tổ chức cho cô bộ đội và cô bé gặp nhau, ông Thường mới được gặp lại nhân vật trong bức ảnh đặc biệt của mình. Cô chiến sĩ tên Bùi Thị Mùi (quê xã Thanh Cù, Thanh Ba, Phú Thọ) là chiến sĩ Đại đội 3, Tiểu đoàn 19 vận tải, Sư đoàn 346.
Còn cô bé năm xưa tên Hoàng Thị Thu Hiền, đã 40 tuổi, sống xã Hoàng Tung, TP Cao Bằng. Đây cũng là lần đầu tiên gặp lại nhau của ba người, ai cũng xúc động khó nói thành lời.
Cô bé Hiền ngày nào giờ đã thành cán bộ văn hóa xã, còn cô bộ đội lại ở trong hoàn cảnh đáng thương khi gặp tai nạn cây đổ làm liệt cả hai chân. Cô may mắn có người chồng yêu thương luôn bên cạnh hỗ trợ nhưng tiếc là cả hai không có con cái.
Ngày gặp lại, Hiền đã gọi cô Mùi là mẹ, khiến cô bật khóc, cả hội trường vỡ òa tiếng vỗ tay. Ông Thường chứng kiến cảnh ấy cũng xúc động, mắt nhòe lệ.
Sau buổi gặp, cô Mùi đã được đưa xuống bệnh viện lớn ở Hà Nội để chữa trị đôi chân. Mạnh thường quân khắp nơi đã góp tiền để cô sửa lại căn nhà, cuộc sống bớt khó khăn hơn nhiều.
Nhà báo cần lao động say mê và tập trung
Nhà báo, nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường sinh năm 1939, quê Quảng Bình, nhưng ông gắn bó phần lớn cuộc đời ở Hà Nội. Năm 1959, ông được sang CHDC Đức học ngành nhiếp ảnh 5 năm. Khi về nước, ông công tác ở NXB Văn Hóa, có mặt ở hai cuộc chiến tranh biên giới năm 1979 phía Bắc và 1980 ở Campuchia.
Ông làm việc và nghiên cứu suốt đời ở lĩnh vực nhiếp ảnh, văn học nghệ thuật và lịch sử. Mảng nào ông cũng mạnh và cho ra đời nhiều tác phẩm sưu tầm, nghiên cứu, lý luận, phê bình đồ sộ. Với 4 cuốn sách ảnh, 7 cuốn về kỹ thuật, phê bình nhiếp ảnh, đồng thời biên soạn 50 cuốn sách về khoa học kỹ thuật, lịch sử và văn học nghệ thuật...
Ông được xem là người sáng lập ra khoa nhiếp ảnh của Trường ĐH Sân khấu Điện ảnh và ở tuổi 90, mỗi tuần ông vẫn chạy xe máy hai buổi đi dạy học. Ngoài ra, ông vẫn viết báo, viết sách mỗi ngày.
"Khi các bạn chọn nhiếp ảnh hay bất kỳ công việc nào thì hãy thật sự say mê và tập trung. Ảnh báo chí hay ảnh nghệ thuật chúng ta đều phải lao động nghiêm túc. Ảnh báo chí tuyệt đối không sắp xếp, nó là khoảnh khắc của đời sống, hãy lao vào sự kiện để có nó", nhà báo, nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường ân cần nhắc nhở thế hệ trẻ.
Nhà báo, nghệ sĩ nhiếp ảnh Vũ Quốc Khánh - nguyên chủ tịch Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh VN - đã nhận xét giá trị tư liệu lịch sử đặc biệt trong ảnh chiến tranh của Trần Mạnh Thường:
"Một số tác phẩm tư liệu quý, trải qua năm tháng sẽ dần trở thành di sản ảnh của đất nước. Tôi hy vọng chờ đón tái bản của cuốn sách với phần bổ sung những câu chuyện về cuộc đời của nhân vật, sự kiện trong ảnh và câu chuyện cảm xúc của người chụp ra tấm ảnh đó".
-------------------------------------------
Máy bay bắn ầm ầm trên đầu nhưng người dân, và nhất là đám phóng viên chúng tôi vẫn chui ra khỏi hầm để xem không chiến...
Kỳ tới: Đời chúng ta đâu có chuyện là ta cứ đi
BÌNH LUẬN HAY