"Ra khỏi con đường mòn rậm rì tối đen như một cái hang, Neil đi xuống bờ sông. Neil vừa leo lên sườn núi để quay phim một nơi mà từ đó người ta không nhìn thấy bầu trời, không thấy lối vào, ánh sáng thưa thớt.

Nơi đó là một căn hầm nhỏ bốn bề cây cối phủ xanh ngắt, yên ắng không một tiếng động ngoại trừ tiếng côn trùng kêu rả rích. Khi Neil đến chỗ tôi, dưới bầu trời trong xanh, tôi đưa tay chỉ về rặng núi xanh thẫm phía tây, nói rằng rặng núi đó biểu thị cho việc chúng ta kiếm tìm Thùy"...

Những nút giao chiến tranh

Vào tháng 4-1967, một nữ bác sĩ trẻ từ Hà Nội được bổ nhiệm đến một bệnh xá ở Đức Phổ, nơi phục vụ dân thường và bộ đội địa phương đang chiến đấu chống lại lực lượng Mỹ, Nam Hàn và quân lực Việt Nam cộng hòa ở vùng phía nam Quảng Ngãi.

Cô rời Hà Nội tháng 12-1966 để đi về phía Nam, bước vào con đường mà chúng tôi gọi là đường mòn Hồ Chí Minh, còn người Việt Nam gọi là đường Trường Sơn. Cô tên là Đặng Thùy Trâm, người nhà gọi là Thùy.

Vào tháng 9-1969, em trai tôi, Fred Whitehurst, đến miền nam Quảng Ngãi để phục vụ trong căn cứ của Mỹ có tên là LZ Bronco, được xây dựng dưới chân một ngọn đồi lớn ngay phía đông Đức Phổ.

Trước khi sang Việt Nam, Fred đã có sáu tháng phục vụ quân đội ở trong nước, cậu ấy sẽ phải phục vụ ở đây trong thời gian hai năm rưỡi nữa. Fred không đeo quân hàm, nên được coi như một sĩ quan cấp dưới.

Tháng 3-1970 tôi đến Việt Nam, được phân công làm thuyền trưởng cho đại đội tàu hạng nặng 5 thuộc tiểu đoàn 159, Bộ Tư lệnh vận tải 4. Trước đó, sau khi hoàn thành khóa học tiếng Việt 47 tuần, tôi đã tham dự lớp học kéo dài sáu tháng huấn luyện lái tàu thủy của quân đội.

Trong một lá thư viết cho tôi, Fred viết rằng cậu ấy đang giữ một cuốn nhật ký, tôi cũng lờ mờ nhận thấy cậu ấy rất quan tâm đến nó... Fred mang theo cuốn nhật ký đó và tôi đọc một số trong bản dịch thô mà Fred, cùng với người thông dịch viên đã bắt đầu dịch. Tôi cũng đọc một số trang bằng tiếng Việt.

Năm thứ hai, Fred trở lại thăm tôi khi tôi đang điều hành một tàu kéo nhỏ ở cảng Sài Gòn. Lúc đó Fred đã giữ cuốn nhật ký thứ hai cùng câu chuyện khiến cậu ấy tin rằng tác giả của hai cuốn nhật ký đã chết.

Fred đã nhặt được những cuốn nhật ký nhỏ ở một nơi khác xa với thành phố thanh lịch này, và từ những gì chúng tôi biết về miền Bắc cộng sản, thật khó để chúng tôi tưởng tượng cuộc sống của cô. Chúng tôi còn quá trẻ nên chưa có đủ thời gian để nghiên cứu sâu về văn hóa và lịch sử của đất nước này...

Tìm Thùy

Vào đầu những năm 1990, có một số thứ trong cuộc sống của chúng tôi bắt đầu thay đổi, trong đó điều quan trọng nhất liên quan đến việc Fred tìm kiếm gia đình của Thùy Trâm.

Qua cuộc đấu tranh với chính phủ và FBI, Fred đã trở nên khá nổi tiếng, cậu ấy bắt đầu nói về nhật ký của Thùy Trâm với các nhà văn, nhà báo và nhà sản xuất, nghĩ rằng có lẽ việc quảng bá thích hợp dưới hình thức một bài báo, cuốn sách hoặc bộ phim có thể đến tai ai đó ở Việt Nam.

Fred thuê một người bạn để hoàn thành bản dịch thô mà cậu ấy và người phiên dịch đã bắt đầu thực hiện vào năm 1970.

Năm 2000 cha tôi qua đời. Khi một lần nữa quay lại nghĩ về hai cuốn nhật ký, Fred cảm thấy bi quan. Sự ra đi của cha chúng tôi như nhấn mạnh rằng nếu cha mẹ của nữ bác sĩ vẫn còn sống thì giờ đây họ đã ở tuổi 80, vì vậy không còn nhiều thời gian nữa.

Vào tháng 8-2004, tôi nhận một công việc khác, phải đi biển nhiều hơn trước. Tôi tiếp tục công việc dịch cuốn nhật ký cùng với vợ mình và nói với sếp mới rằng vào tháng 3 tới tôi sẽ xin nghỉ mấy ngày để tham dự Hội nghị chuyên đề Việt Nam, được tổ chức ba năm một lần tại Texas Tech, đây là hội nghị lần thứ 5.

Buổi hội thảo của chúng tôi là một trong số hơn mười hội thảo đã được xếp lịch, có khoảng 25-30 người tham dự.

Với tựa đề "Nhật ký chiến tranh", giáo sư Todd Pfannesteil từ Đại học Clarion ở Pennsylvania là người đầu tiên báo cáo, ông đã nói về ý nghĩa chung của các nhật ký chiến tranh và đặc biệt trích dẫn nhật ký của một người lính Mỹ, trung sĩ Bruce Francis Anello, được lưu giữ tại Bảo tàng Quân đội ở Hà Nội.

Sau đó, Fred báo cáo, tiếp theo là tôi. Tôi cảm thấy buổi họp được các khán giả, gồm người Mỹ và người Việt Nam, đón nhận nồng nhiệt.

Một trong những người chúng tôi gặp ở Lubbock là một cựu phi công tên là Ted Engelmann. Ted đã qua lại giữa Việt Nam và Mỹ nhiều lần, anh chụp ảnh và nghiên cứu về một dự án có liên quan đến tác động của chiến tranh đối với nhiều cựu chiến binh khác nhau. Ted đã ở miền Nam Việt Nam vào cuối những năm 1960, anh bắt đầu quay trở lại Việt Nam ngay sau khi Việt Nam mở cửa đối với Mỹ.

Hằng năm anh đã đi du lịch từ trên khắp đất nước này, từ Bắc vào Nam. Cao, mảnh khảnh, nói năng nhẹ nhàng, anh nói mình có một số mối liên hệ ở Việt Nam và nói bốn ngày sau khi hội thảo kết thúc anh sẽ sang Hà Nội. Tôi đưa cho anh một đĩa CD chứa bản scan hai cuốn nhật ký.

Vào ngày 25-4-2005, Fred gọi cho tôi và nói rằng Ted báo tin đã liên lạc được với gia đình Thùy ở Hà Nội. Kể từ đó cuộc sống của tôi có một cái gì đó thật kỳ diệu đến khó tin.

Fred và tôi, cách nhau cả ngàn dặm, đã ăn mừng hết cỡ khiến hóa đơn điện thoại của chúng tôi tăng vèo vèo một cách nghiêm trọng, email của chúng tôi gửi cho Ted ở Sài Gòn đầy ắp những câu hỏi. Sau đó khi chúng tôi bắt đầu trao đổi email với gia đình Thùy, hằng ngày hai anh em thảo luận với nhau về những gì chúng tôi đã đọc.

Còn tôi, sau giờ làm việc tôi tìm tòi thêm rất nhiều và sau khi tôi trở về nhà sau giờ làm việc, chúng tôi đã nghiên cứu thêm rất nhiều, Fred cũng đọc tất cả những gì tôi tìm được.

Rất nhanh sau khi bắt đầu trao đổi email với gia đình Thùy ở Hà Nội, chúng tôi đã bàn về việc sang Việt Nam...

(*) Trích cuốn Finding Thùy của Robert Whiterhust - Đặng Kim Trâm dịch.

*******************

Năm cuối lớp 10 chị cứ phân vân, hỏi tôi là nên đi học tổng hợp văn hay học y. Tôi hiểu chị nghĩ đến M. và học y sẽ có cơ hội gặp M.. Vậy là chị vào trường y với xác định ngay từ đầu là sẽ xung phong vào chiến trường, chiến đấu cho đất nước và chiến đấu bên cạnh M....

>> Kỳ tới: Chị Thùy của tôi

Bác sĩ Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ 3 - Kỳ 2: 'Hãy vững vàng Thùy nhé'

Vác ba lô lên xe, từ giã Viện Mắt, từ giã căn phòng lộng gió với những đêm trăng gió thổi xào xạc trên những tàu dừa.