Hai cuốn sách của 2 văn sĩ Yoko
Một Ogawa Yoko (Dương Tử). Và một Tawada Yoko (Diệp Tử).
Cả hai nữ văn sĩ này đã có không ít tác phẩm xuất bản ở Việt Nam. Bước đầu cho độc giả ta hình dung được những nét cơ bản trong văn nghiệp của họ.
Về tuổi tác, cả hai chênh lệch nhau vài tuổi (Tawada sinh năm 1960, còn Ogawa sinh năm 1962).
Hai văn sĩ bắt đầu sự nghiệp văn chương gần như cùng thời điểm, khoảng năm 1987-1988.
Hai văn sĩ Yoko
Tawada Yoko hiện đang sống ở Đức, sáng tác bằng cả hai thứ tiếng Đức và Nhật.
Những tác phẩm đã xuất bản ở Việt Nam của bà cho thấy một nhà văn chú trọng khai thác các trạng huống nghịch dị, những câu hỏi về căn cước, bản thể.
Cuối năm 2024, truyện Chàng chó (Nguyễn Thị Ái Tiên dịch, NXB Phụ Nữ) xuất bản ở Việt Nam, Tawada lấy cảm hứng từ mô típ người và vật kết hôn, xuất hiện ở các truyện cổ.
Tawada đưa độc giả về vùng ngoại ô Tokyo, phân ranh giữa hư hư thực thực, trong mối quan hệ khác thường của một giáo viên với người đàn ông bí ẩn, tuy mang dáng người nhưng lại có lối sinh hoạt như loài khuyển.
Nếu đã đọc Quán trọ Hoa Diên Vĩ hay Nhật ký mang thai của Ogawa Yoko, độc giả cũng thấy bà không kém cạnh khi khai thác những mối quan hệ kỳ lạ. Tài năng của Ogawa thể hiện ở cách bà dựng lên bầu không khí căng thẳng dù lối kể chuyện nhẹ nhàng, kể cả trong những tình huống căng thẳng.
Hai tác phẩm Chàng chó và Nhật ký mang thai lần lượt giúp Tawada và Ogawa đoạt Giải thưởng Akutagawa danh giá của Nhật Bản, một sự công nhận tài năng ở quốc nội.
Trên phương diện quốc tế, tác phẩm của cả hai đã được dịch ra nhiều thứ tiếng. Bản dịch The Emissary cho tác phẩm Hiến đăng sứ của Tawada đã giành Giải National Book Award (Mỹ) năm 2018. Về phần Ogawa, bản dịch The Memory Police cho tác phẩm Kết tinh thầm lặng đã vào danh sách rút gọn của Giải Booker quốc tế năm 2020.
Cả Hiến đăng sứ và Kết tinh thầm lặng đều lấy bối cảnh hậu tận thế, khi con người đứng trước sự tồn tại bấp bênh. Tương lai là một thứ mơ hồ nằm ngoài tầm định đoạt của con người.
Trong thế giới của Hiến đăng sứ gần như chỉ có người già và trẻ nhỏ. Việc sống thọ trở thành đương nhiên đến mức nhân vật trong truyện cho rằng không đáng chúc mừng. Còn tỉ lệ tử vong của bọn trẻ thì rất cao. Đó là thế giới thiếu vắng sức sống vì những mầm sống nguyên sơ tràn trề sinh lực thì sớm yểu mệnh.
Tuy mang yếu tố kỳ ảo nhưng Hiến đăng sứ phần nào phản ánh tình trạng dân số già hóa ở Nhật Bản cũng như nhiều nước châu Á khác. Trẻ em trong Hiến đăng sứ dù mong manh nhưng nhận lãnh trách nhiệm là ngọn đèn soi tỏ cho một nhân loại tối tăm, bị cô lập, sau khi đã đánh mất vườn địa đàng của mình.
Cất lời chống lại sự lãng quên
Nếu Hiến đăng sứ vẽ ra một thế giới tuyệt vọng trước tương lai, thì Kết tinh thầm lặng lại dựng xây một cõi người ta đứt đoạn với quá khứ.
Ogawa Yoko xuất bản Kết tinh thầm lặng ở Nhật năm 1994. Năm 2019, tác phẩm này được dịch sang tiếng Anh. Và năm 2025 được dịch và xuất bản ở Việt Nam (Uyên Thiểm dịch, Nhã Nam và NXB Hà Nội).
Không gian trong tiểu thuyết này cũng là không gian biệt lập. Một hòn đảo trơ trụi như là hình ảnh thu nhỏ của xứ Phù Tang. Nơi đây mọi thứ dần biến mất. Nhỏ bé như sợi ruy băng. Đến điên rồ như cái chân trái. Đó không chỉ là sự biến mất về thể lý mà cũng với nó là những khái niệm, ký ức... liên quan đến sự vật đó.
Nhân vật chính trong tác phẩm là một nhà văn đang chứng kiến mọi thứ dần tan biến xung quanh mình. Hay có thể nói các sự vật và ký ức lần lượt bị tước đoạt khỏi các cư dân của hòn đảo và đến một lúc nào đó, bản thân của họ cũng sẽ tiêu biến.
Mang màu sắc của một ngụ ngôn hiện đại nhưng sự biến mất mà Ogawa gợi ra là một thực tế không thể tránh khỏi.
Trong lịch sử văn minh, con người đã chứng kiến bao nhiêu ngôn ngữ đã trở thành tử ngữ, bao nhiêu thành phố, thư viện đã tiêu hủy trong binh lửa. Cùng với đó là sự biến mất của ký ức con người về một ngôn ngữ, một lịch sử, một văn hóa.
Chuyện nhân vật chính của Kết tinh thầm lặng vẫn chọn viết một thiên truyện về tình yêu giữa hồi nhân loại bị đe dọa lần nữa khẳng định sức sống mãnh liệt của con người. Tình yêu chống lại sự lãng quên. Tình yêu mạnh hơn sự chết.
Đến lúc "Bàn tay viết truyện, đôi mắt ứa lệ, đôi má để cho nước mắt lăn lần lượt biến mất, thứ sau cùng còn lại là giọng nói. Người ta mất đi tất cả những thứ có đường nét. Chỉ còn giọng nói lửng lơ không chỗ bám".
Chỉ cần còn giọng nói, dù chỉ là một giọng nói rì rầm như tiếng sóng vỗ vào kè đá trên bờ biển, con người vẫn chưa đến hồi tuyệt vọng. Cuối cùng, những nhà văn như Tawada hay Ogawa có vẽ ra một thế giới bi kịch đến đâu, trong tận cùng chốn tăm tối ấy vẫn chừa chỗ cho niềm hy vọng bám víu.
Kết tinh thầm lặng đang được chuyển thể thành phim với Charlie Kaufman là biên kịch. Kaufman là tác giả kịch bản của Being John Malkovich, Adaptation, Eternal Sunshine of the Spotless Mind.
Ông cũng là biên kịch kiêm đạo diễn cho các phim Anomalisa (đồng đạo diễn với Duke Johnson) và I'm Thinking of Ending Things.
BÌNH LUẬN HAY