Kim cương hết "lấp lánh"

Nói vậy là bởi mới năm 2020, khi một viên kim cương 3 cara khai thác tự nhiên có giá chừng 60.000 đô la thì cũng một viên như thế được sản xuất trong phòng thí nghiệm có giá bằng một nửa - cụ thể là 28.900 đô la. 

Nhưng đến quý 2 năm nay, giá này sụt xuống còn 3.900 đô la, tức chỉ bằng 1/8 giá cách đây mới 5 năm. Không lạ gì ngành khai thác, buôn bán kim cương tự nhiên đang gần như sụp đổ.

100.000 cara mỗi tháng

Hãng kim cương nổi tiếng lâu nay, De Beers, đang được chủ rao bán với giá 4,9 tỉ đô la nhưng do doanh số đang sụt giảm không phanh, có thể giá cuối cùng thấp hơn nhiều. Năm ngoái doanh thu của De Beers chỉ bằng một nửa so với mức họ đạt được vào năm 2022. Các hãng khai thác kim cương khác như Arosa, Rio Tinto hay Petra Diamonds cũng rơi vào tình huống tương tự.

Trái lại, các nhà chế tạo kim cương nhân tạo lại đang ăn nên làm ra. Tờ Financial Times dẫn nhà máy sản xuất kim cương nhân tạo Giai Phúc Thụy tại tỉnh Hà Nam (Trung Quốc) như một ví dụ. 

Nếu như Trái đất cần đến cả tỉ năm để tạo ra một viên kim cương thì nhà máy này dùng các cỗ máy to bằng con voi châu Phi để tạo ra sức ép và nhiệt độ kinh khủng, sản xuất ra các viên kim cương 3 cara hoàn hảo chỉ trong vòng 7 ngày. Giai Phúc Thụy có 600 cỗ máy như thế. Chủ nhà máy, Phùng Xán Quân, nói: "Chúng tôi có thể sản xuất đại trà kim cương. Hiện nay công suất vào khoảng 100.000 cara mỗi tháng".

Kim cương nhân tạo đã có từ năm 1954 nhưng lúc đó người ta chỉ sản xuất các hạt kim cương bé xíu, chỉ dùng trong công nghiệp. Phải đến những năm 1990 các viên kim cương nhân tạo dùng làm nữ trang mới xuất hiện. Lúc đó vì giá thành quá cao nên chúng không thể cạnh tranh với kim cương tự nhiên. 

Mãi đến thập niên 2010 với những tiến bộ công nghệ nhảy vọt, giá thành kim cương làm trong phòng thí nghiệm bắt đầu giảm dần, cho đến mức rẻ như cho ngày nay.

Hiện nay đến 70% kim cương nhân tạo là do Trung Quốc sản xuất và Hà Nam là trung tâm mua bán loại kim cương này. Thoạt tiên các hãng kim cương tự nhiên không xem kim cương nhân tạo là đối thủ cạnh tranh nhưng do các đợt dư luận lên án đường dây khai thác kim cương đẫm máu ở châu Phi (như trong phim Blood Diamonds do Leonardo DiCaprio thủ vai chính), nhu cầu mua kim cương tự nhiên giảm dần. Cộng với giá bán ngày càng cạnh tranh, kim cương nhân tạo dần chinh phục các cặp sắp làm đám cưới và người tiêu dùng nói chung.

Tính riêng ở thị trường Mỹ, kim cương sản xuất trong nhà máy chiếm 17% thị phần kim cương, tăng vọt từ mức 3% vào năm 2020. Thị phần này còn cao hơn nhiều trong hạng mục nhẫn kim cương đính hôn, theo một khảo sát của công ty tổ chức dịch vụ đám cưới The Knot, hơn một nửa các cặp đính hôn mua kim cương nhân tạo. Nhiều nhà nữ trang tin rằng tỉ lệ này ngày càng cao.

Kim cương "made in China"

Ngành buôn bán kim cương tự nhiên đã trải qua nhiều thăng trầm, dính vào các khủng hoảng chiến tranh, kinh tế suy thoái, dịch bệnh nhưng đều trụ được - cho đến khi xuất hiện đối thủ kim cương nhân tạo, về mặt cấu trúc hoàn toàn giống kim cương tự nhiên.

Năm 2018 hãng De Beers thành lập công ty sản xuất kim cương nhân tạo của chính mình, mang tên Lightbox. Thế nhưng họ không thể cạnh tranh nổi với kim cương giá rẻ hơn do Trung Quốc sản xuất. Vào cuối năm 2024 De Beers tồn kho lượng kim cương trị giá 2 tỉ đô la chưa bán được. Lightbox phải đóng cửa vào năm nay.

Trung Quốc bắt đầu sản xuất kim cương nhân tạo, không phải do thị trường nữ trang mà do tình hình địa chính trị. Khi giữa Trung Quốc và Liên Xô xảy ra xung đột thương mại vào đầu những năm 1960, Liên Xô cắt nguồn cung cấp kim cương dùng trong công nghệ, kể cả quốc phòng. Do không có mỏ kim cương, Trung Quốc buộc lòng phải nghiên cứu sản xuất kim cương nhân tạo kể từ đó. Thập niên 1980, ngành sản xuất kim cương bén rễ tại Hà Nam.

Trong nhiều năm các nhà máy kim cương tại Hà Nam chỉ sản xuất kim cương công nghiệp như dao cắt có phủ kim cương, mũi khoan hay bột kim cương mài. Chỉ đến thập niên gần đây, các nhà máy trong đó có nhà máy Giai Phúc Thụy của Phùng Xán Quân mới chuyển sang thị trường kim cương nữ trang lãi đậm hơn.

Ngày nay hầu hết kim cương nhân tạo được sản xuất bằng phương pháp tạo áp suất cao và nhiệt độ cao. Nhưng phương pháp đắp lớp bằng khí hóa chất để làm các viên kim cương lớn đang dần thịnh hành. Kim cương được hình thành dần theo từng lớp trong buồng vi sóng.

Sau khi sản xuất kim cương thô, người ta chuyên chở kim cương sang Surat, Ấn Độ để mài bóng do giá nhân công ở đây rẻ hơn. Phùng Xán Quân ước tính giá mài bóng 1 cara kim cương ở Trung Quốc có thể lên đến 56 đô la, còn cao hơn giá thành sản xuất kim cương nhưng ở Surat giá chỉ còn chừng 12 đô la. Từ đó kim cương được vận chuyển đến các trung tâm mua bán như Antwerp hay Dubai để tỏa ra khắp các cửa hàng nữ trang trên thế giới.

Tuy nhiên ít người tiêu dùng biết kim cương họ mua là "made in China" vì thông lệ của ngành mua bán kim cương sẽ gán xuất xứ viên kim cương vào nơi nó được mài bóng chứ không phải nơi sản xuất trong nhà máy hay khai thác trong tự nhiên.

Trung Quốc vẫn sẽ chiếm ưu thế trong sản xuất kim cương nhờ công nghệ và nguồn điện tái tạo. Các cỗ máy của nhà máy Giai Phúc Thụy có giá chỉ 280.000 đô la, rẻ hơn nhiều so với nơi khác. Hơn thế nữa, máy sản xuất kim cương được liệt vào loại công nghệ nhạy cảm, cấm xuất khẩu nên chỉ có các nhà máy nội địa Trung Quốc hưởng lợi thế này.

Giá bán quá rẻ cũng gây rủi ro cho các nhà máy Trung Quốc trong cuộc đua xuống đáy. Cuối cùng vào tháng 3 năm nay, Hiệp hội các nhà sản xuất kim cương Hà Nam phải ngồi lại ấn định giá sàn, kim cương thô từ 1 đến 10 cara sẽ có giá ít nhất 15 đô la/cara. Nếu có ai bán dưới giá này, đối thủ sẽ kiện và chính quyền sẽ can thiệp.

Kim cương nay quá rẻ - chỉ có chiếc nhẫn vàng để đính kim cương vẫn đắt lên theo giá vàng.