Sách Kiến trúc Pháp - Đông Dương, dấu tích Sài Gòn - Hòn ngọc Viễn Đông do Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước - Trung tâm Lưu trữ quốc gia II chủ trương thực hiện, nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến biên soạn. 

Thấy tận mắt, sờ tận tay các kiến trúc

Ấn phẩm giúp người đọc nhận diện những đặc trưng lịch sử đô thị vùng đất Gia Định - Sài Gòn xưa và định vị được thế mạnh của TP.HCM hiện đại.

Đây là sách lược thuật quá trình quy hoạch đô thị Sài Gòn tân tiến (bao gồm Chợ Lớn) từ nửa cuối thế kỷ đến trước 1945. Đồng thời, tác giả đã khảo tả hơn 30 kiến trúc (dinh thự, công sở, biệt thự, bảo tàng, nhà thờ, trường học, khu phố, nhà ở...).

Trong đó có các công trình tiêu biểu mang dấu ấn văn hóa Pháp và bản địa như: Bưu điện, Tòa án, Nhà thờ Đức Bà, Bảo tàng Lịch sử, Chợ Bến Thành, Chợ Bình Tây, Trường Petrus Ký (Lê Hồng Phong). 

Sách cũng làm rõ nguồn gốc, ý nghĩa của danh hiệu "Sài Gòn - Hòn ngọc Viễn Đông" - một từ ngữ xuất hiện từ đầu thế kỷ 20, đồng thời khái quát một số kinh nghiệm quy hoạch và xây dựng TP thời kỳ đó.

Nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến cho biết trong quá trình biên soạn sách, ông không chỉ sử dụng tài liệu có sẵn mà còn phải đi thực địa, tìm cách "thấy tận mắt, sờ tận tay" các kiến trúc. Có một số thân hữu đã giúp ông vào xem một số dinh thự, công trình hiếm khi mở cửa cho bên ngoài.

"Trung tâm Lưu trữ quốc gia II tại TP.HCM thừa kế các tài liệu của Phủ Thống đốc Nam Kỳ bao gồm nhiều văn bản, họa đồ, hình ảnh thuộc nhiều lĩnh vực, rất quý giá. Trung tâm đã cho tôi khai thác nguồn tư liệu dồi dào đó để làm sách. Quý nhất là các bản đồ quy hoạch và một số bản vẽ thiết kế các công trình kiến trúc công cộng" - ông chia sẻ. 

Sài Gòn từng là 'Paris thu nhỏ' trong mắt người Pháp

Theo PGS.TS Trần Thị Mai, trong quá khứ, người phương Tây ví Sài Gòn còn lớn hơn Băng Cốc của Vương quốc Xiêm và không thua kém một số thành phố ở châu Âu. Vì vậy, họ đã từng quyết tâm xây dựng Sài Gòn thành một 'Paris thu nhỏ'.