Donald Trump đấu các đại học Mỹ

Với sinh viên Matthew 23 tuổi, nghĩ về tương lai tốt nghiệp ở Harvard giờ giống như "bước trên cây cầu gỗ cũ kỹ, mong manh, vắt vẻo trong phim Indiana Jones". Sinh viên ngành xã hội học người Anh này giải thích với Financial Times: "Bạn không thấy rõ bờ bên kia nhưng biết là nó sẽ dẫn tới đâu đó… nhưng không hiểu nó có ổn định và có thể tin tưởng được không".

Rất nhiều sinh viên quốc tế ở trường này đã hoang mang khi Bộ An ninh nội địa hôm 22-5 bắt đầu cấm họ tới học ở Harvard. Kế hoạch này, dù bị tòa Mỹ chặn lại chỉ sau một ngày, là bước leo thang nghiêm trọng trong cuộc chiến giữa chính quyền Tổng thống Donald Trump với trường đại học danh giá đã hơn 300 năm tuổi.

Tâm điểm tấn công của ông Trump

Ngôi trường từng sản sinh ra 8 tổng thống Mỹ và là chiếc nôi của rất nhiều người ưu tú trên cả thế giới, chứ không chỉ nước Mỹ, đã trở thành tâm điểm trong cuộc chiến của ông Trump với hệ thống đại học Mỹ. 

Khi tranh cử, ông Trump tuyên bố sẽ chiến đấu với các đại học mà ông cho là đang "biến sinh viên thành những kẻ cánh tả cực đoan, khủng bố và ủng hộ rất nhiều phe nhóm khác nhau".

Khi nhậm chức, chính quyền Trump đã cắt ngân sách liên bang cho một loạt trường, trong đó có các đại học danh giá như Harvard, Columbia và Princeton. 

Nhiều trường hợp, chính quyền cáo buộc các trường không dẹp được làn sóng bài Do Thái (biểu tình chống Israel, ủng hộ Gaza đặc biệt gây chia rẽ ở nhiều trường). Giới quan sát đánh giá đây là ông muốn trấn áp quyền tự do quan điểm của các trường.

Cùng lúc, Cơ quan Nhập cư và hải quan Mỹ (ICE) bất ngờ tiến hành các vụ bắt giữ và trục xuất ở nhiều trường, đáng chú ý là trường hợp bắt sinh viên Mahmoud Khalil của Đại học Columbia vì hoạt động ủng hộ Palestine.

Harvard đặc biệt khiến ông Trump khó chịu và là tâm điểm chịu các trừng phạt nặng tay nhất, theo Financial Times. Đây có thể là hành động trả đũa với quan điểm cứng rắn của nhà trường chống các yêu cầu từ chính quyền Trump. 

Đại học Columbia trong khi đó đã nhượng bộ, tái cấu trúc một phần hoạt động sau khi bị chính quyền cắt 400 triệu đô la tài trợ. Harvard thì bác bỏ hoàn toàn các yêu cầu của Trump, bao gồm cải cách cơ cấu vận hành và quá trình tuyển sinh hay cung cấp chi tiết thông tin về các sinh viên quốc tế.

Tổn thất lâu dài

"Harvard tự chuốc những hậu quả này - họ cổ xúy và để hoạt động bạo lực diễn ra trong khuôn viên trường", Bộ trưởng An ninh nội địa Mỹ Kristi Noem nói với Fox News sau khi công bố lệnh cấm sinh viên quốc tế ở Harvard - vốn chiếm 27% số sinh viên nhập học năm ngoái và đóng góp quan trọng trong nguồn học phí.

Lệnh cấm này và những đe dọa của ông Trump đòi cắt hàng tỉ đô la tiền từ ngân sách liên bang là mối nguy rất lớn với trường, dù Harvard là một trong những đại học giàu nhất Mỹ và thế giới. Nhiều sinh viên, đặc biệt là nhóm quốc tế, bày tỏ lo lắng về cuộc đối đầu với chính quyền và hậu quả với trường. Một số đã liên lạc để xin chuyển trường.

Tobi, sinh viên Trường Luật Harvard, nói những tấn công từ chính quyền không bất ngờ. Theo anh, Harvard là "bia tập đấm" thường xuyên của ông Trump. Anh và bạn học đều "bi quan" về nguy cơ với du học sinh. 

"Giống như thanh gươm Damocles treo lơ lửng trên đầu", theo một sinh viên giấu tên người Anh ở Trường Luật Harvard. Gabe, sinh viên Trường Thiết kế Harvard, nói cảm thấy "rất khó chịu" và thấy cáo buộc bài Do Thái chỉ là cái cớ để chính quyền Trump tấn công trường.

Gabe chưa bao giờ "cảm thấy không an toàn dù là sinh viên Do Thái ở cùng sinh viên quốc tế". Nhưng các sinh viên Do Thái khác ở nhiều trường, gồm Harvard, từng bày tỏ lo sợ và nhiều lãnh đạo trường đánh giá tình trạng bài Do Thái đã trở thành vấn đề, đặc biệt là sau các cuộc biểu tình chống cuộc chiến của Israel ở Gaza.

Tổng thống Trump đang đe dọa tước nốt 3 tỉ đô la tiền tài trợ cho Harvard. Cơ quan quản lý dịch vụ công của chính quyền hôm 27-5 đã yêu cầu các cơ quan liên bang "lên danh sách mọi hợp đồng với Harvard, và xác minh liệu có thể hủy hay chuyển hợp đồng đi nơi khác hay không", theo một quan chức trong chính quyền.

Harvard hiện đang lên phương án để đáp trả, và một số sinh viên bày tỏ ủng hộ lãnh đạo trường. Matthew, sinh viên người Anh, nói anh "khá sốc khi Columbia lùi bước và đầu hàng, và tôi từng rất lo lắng Harvard cũng sẽ làm tương tự". Giờ thì anh "thật tự hào" bởi quan điểm của trường.

Nếu ông Trump thành công trong việc cấm sinh viên quốc tế tới Harvard, đây sẽ là đòn đau với ngôi trường từng đào tạo nhiều lãnh đạo trên toàn cầu. Các lãnh đạo thế giới từng học chính quy ở Harvard có Thủ tướng Canada Mark Carney, Thủ tướng Singapore Lawrence Wong, Thủ tướng Hy Lạp Kyriakos Mitsotakis.

Khi ông Trump leo thang các đòn tấn công, hội đồng trường Harvard đã quyết định chiến đấu. Quỹ tín thác của trường từng cân nhắc khởi kiện hay theo đuổi đàm phán khi Trump lần đầu nhắm vào trường hồi tháng 3. Nhưng khi tổng thống Mỹ hết lần này tới lần khác tấn công trường, hội đồng đã quyết chiến đấu.

Tới giờ, trường đã đâm đơn kiện chính quyền hai vụ, trong đó có vụ cấm sinh viên quốc tế. Tổng thống Trump thì vẫn cứng rắn, ông nói "Harvard sẽ phải thay đổi". Giáo viên và giới quản lý trường đang lên kịch bản và chuẩn bị cho cuộc chiến kéo dài, với nhiều mối đe dọa, kể cả khi họ có chiến thắng tại tòa.

Nhà Trắng có rất nhiều cách để gây khó cho trường. "Hành động của chính quyền đã tạo ra các thay đổi khó thể đảo ngược, ít nhất là trong tương lai gần" - Hopi Hoekstra, trưởng khoa nghệ thuật và khoa học ở trường, phát biểu trong một buổi họp khoa gần đây. 

Nguồn tài trợ khó quay trở lại mức ban đầu, và các ủy ban đặc biệt của trường đang phân tích chi phí và tìm cách để các nghiên cứu tiếp tục. Trường Y tế cộng đồng Harvard chẳng hạn, đã phải cắt giảm nhân sự, giảm số sinh viên và cắt chi phí hằng ngày như in ấn, ăn uống.

Áp lực thay đổi

Để bù đắp vài tỉ đô la bị cắt trong ngân sách nghiên cứu, trường đang tự chi thêm 250 triệu đô la cho "giai đoạn chuyển giao và sẽ tiếp tục làm việc với các nhà nghiên cứu để tìm nguồn ngân sách mới', theo Hiệu trưởng Alan Garber, người đã chấp nhận giảm 25% lương. 

Thế khó của Harvard là họ không tin chính quyền Trump sẽ đàm phán thật tâm và cũng không dám tin vào khả năng thắng trong cuộc chiến tại tòa kéo dài với chính quyền, theo Aziz Z. Huq, giáo sư luật Đại học Chicago.

Kết quả sẽ là thay đổi có tính khởi động lại không chỉ là với Harvard, mà toàn bộ hệ thống đại học Mỹ. Mô hình đại học nghiên cứu hiện nay ra đời trong giai đoạn Thế chiến II, khi quân đội đặt hàng hợp đồng nghiên cứu với các trường. 

Mô hình này từng giúp nước Mỹ trong nhiều thập kỷ dẫn đầu thế giới về khoa học công nghệ, nhưng giờ đang chịu nhiều tấn công từ nhóm MAGA, những người coi giáo dục đại học là cái ổ của chủ nghĩa tự do và cần xóa bỏ để làm lại.

Dưới thời Trump, chính quyền liên bang triển khai một loạt chiến thuật chưa từng có tiền lệ. Nghiêm trọng nhất và gần đây nhất là khi Nhà Trắng cấm Harvard tiếp nhận sinh viên quốc tế bằng cách bãi bỏ giấy phép cho trường này được tham gia chương trình của chính quyền cấp visa sinh viên cho du học sinh ở Mỹ.

Quyết định bắt đầu với lá thư gửi Harvard từ ngày 16-4. Đây được coi là cú sốc lớn nhất trong 70 năm tiếp nhận sinh viên quốc tế của trường. Trong thư, bà Noem nói việc tuyển sinh viên quốc tế là một đặc quyền, chứ không phải sự bảo đảm đương nhiên, và Harvard sẽ mất đặc quyền này vì đã tạo môi trường thù địch với sinh viên Do Thái.

Khoảng 1/4 sinh viên Harvard là du học sinh, và tỉ lệ còn cao hơn ở các trường kinh doanh, y tế cộng đồng và chính sách công. Zhang Kaiqi, sinh viên thạc sĩ năm nhất tại Trường y tế cộng đồng Harvard, đã đặt vé bay về Trung Quốc để nghỉ hè. 

Nhưng sau đó anh hủy vé bay vì sợ sẽ không thể vào lại Mỹ. Anh đã có đêm mất ngủ ở trường và lo lắng về kế hoạch mùa hè giờ sẽ đảo lộn. "Tôi có quần áo, máy tính đóng gói, quà cho gia đình và bạn bè" - anh Zhang, 21 tuổi, nói. Anh cũng có công việc thực tập đã được chuẩn bị ở Trung Quốc. Giờ thì anh nói "không còn cảm thấy 100% an toàn". ■